Που είναι η Γη μας;

Και ομως.

Βρίσκεται σε εναν Γαλαξία.

Οι αρχαίοι τον ονόμαζαν Γαλαξία, από το γάλα της Ήρας που χύθηκε στον ουρανό καθώς θήλαζε τον νεογέννητο Ηρακλή. Πολλά ονόματα και μυθικές διηγήσεις είχαν επιστρατευθεί για να εξηγήσουν το παράδοξο αλλά και πανέμορφο αυτό θέαμα.

Λόγω της θέσης του ηλίου δεν μπορουμε να δούμε ολόκληρο τον Γαλαξία.

Ισως αναρωτηθείτε πως ξερουμε οτι βρισκομαστε σε αυτον τον Γαλαξία.
Θα σας απαντησω λοιπον,οτι μεσω της ραδιοαστρονομιας οι επιστημονες εχουν την δυνατοτητα να συναγάγουν συμπεράσματα και να κανουν τις απαραιτητες συγκρίσεις.

Ο Γαλαξίας είναι το σύνολο περίπου τετρακοσίων δισεκατομμυρίων αστέρων. Ο Ήλιος (μαζί και η Γη) βρίσκονται στις παρυφές του Γαλαξία, και έτσι αυτός, καθώς τον κοιτάμε κατά μήκος, φαίνεται να σχηματίζει μία γαλακτόχρωμη αμυδρά φωτισμένη λωρίδα που διασχίζει τον ορατό από τη Γη ουρανό από τη μία άκρη στην άλλη.

Μόλις τη δεκαετία του οι αστρονόμοι άρχισαν να υποπτεύονται ότι ο Γαλαξίας είχε κεντρική ράβδο και δεν ήταν ένα τυπικός Σπειροειδής γαλαξίας,κάτι που παρατηρήσεις του 2005 με το Spitzer Space Telescope έχουν πλέον επιβεβαιώσει, αποδεικνύοντας ότι η κεντρική ράβδος του Γαλαξία ήταν μεγαλύτερη από ό,τι πιστευόταν.

Η ηλικία του Γαλαξία μας εκτιμάται περίπου στα 13,6 δις χρόνια, διάρκεια που είναι κοντά στην ηλικία του Σύμπαντος.Πολλοί αστρονόμοι πιστεύουν ότι ο Γαλαξίας κινείται στο διάστημα με ταχύτητα γύρω στα 600 km το δευτερόλεπτο σε σχέση με τους διπλανούς γαλαξίες. Οι τελευταίες εκτιμήσεις μιλούν για ένα εύρος ταχύτητας από 130 μέχρι 1.000 χλμ/δευτερόλεπτο. Αν όντως ο Γαλαξίας κινείται με 600 km/sec, ταξιδεύουμε 51,84 εκατομμύρια χιλιόμετρα την ημέρα, ή περισσότερο από 19,9 δις km το χρόνο. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, αυτό σημαίνει πως ταξιδεύουμε περίπου 4,5 φορές την απόσταση που απέχει ο Πλούτωνας από τη Γη.

Όταν γράφεται "Ο Γαλαξίας" με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα αναφέρεται στον γαλαξία όπου βρισκόμαστε εμείς, ο δικός μας γαλαξίας δεν έχει κάποιο όνομα που να τον ξεχωρίζει από τους άλλους. Διαφορετικά όταν γράφεται "γαλαξίας" με μικρό το πρώτο γράμμα τότε αναφέρεται σε οποιονδήποτε γαλαξία.

Εκτος από τον δικό μας Γαλαξία,που είναι Σπειροειδείς,υπάρχουν οι Ελλειπτικοί,οι Φακοειδείς και οι Ανώμαλοι επειδή δεν ανήκουν σε καμιά από τις προηγουμενες κατηγορίες και έχουν ακανόνιστο σχήμα.

Ο δικός μας ανήκει στους Σπειροειδείς επειδή μορφολογικά μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα κεντρικό εξόγκωμα φτωχό σε αέριο και σκόνη, που περιέχει κυρίως γέρικα άστρα.Πάνω στο επίπεδο του δίσκου ξετυλίγονται οι βραχίονες. Αν ξεκινούν απευθείας από το εξόγκωμα τότε έχουμε έναν απλό Σπειροειδή γαλαξία, ενώ εάν σχηματίζεται ένας ραβδόμορφος σχηματισμός έχουμε τον Σπειροειδείς με ράβδο.

http://www.sfak.org

Η μέρα είχε πάντα 24 ώρες;

απαντάει ο καθηγητής Διονύσης Σιμόπουλος

Η ιστορία μας αρχίζει πριν από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια με την γέννηση της Γης μας μαζί με τους άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Κανείς φυσικά δεν μπορεί να ξέρει ή ακόμα και να υπολογίσει με οποιονδήποτε τρόπο την διάρκεια της τότε καθημερινής περιστροφής της Γης μας, γιατί τα μεγέθη των παραγόντων που συμμετέχουν σε μια τέτοια κίνηση είναι εν πολλοίς άγνωστα και απροσδιόριστα για τους σημερινούς ερευνητές. Ακόμη και όταν πριν από 4,2 δισεκατομμύρια χρόνια η σύγκρουση της Γης μας με ένα αντικείμενο στο μέγεθος περίπου του Άρη δημιούργησε τη Σελήνη, δεν μας άφησε κανένα στοιχείο που να μας βοηθήσει στους σημερινούς σχετικούς μας υπολογισμούς. Σε κανένα μάλιστα βιβλίο που γνωρίζω δεν αναφέρεται τίποτε το σχετικό για την περασμένη εκείνη εποχή.

Η ύπαρξη της Σελήνης γύρω από τον πλανήτη μας παίζει φυσικά έναν πολύ σπουδαίο ρόλο στην διερεύνηση της ερώτησης, γιατί απλούστατα η απόσταση της Σελήνης από τη Γη είναι το βασικότερο ίσως στοιχείο στον υπολογισμό των παλιρροιακών δυνάμεων που εφαρμόζονται από την Σελήνη πάνω στη Γη, ενώ συγχρόνως οι δυνάμεις αυτές παίζουν σημαντικότατο ρόλο στον υπολογισμό του χρόνου που χρειάζεται η Γη για μια πλήρη περιστροφή της γύρω από τον άξονά της. Δεν υπάρχει όμως κανένα στοιχείο που να μας προσδιορίζει την ακριβή απόσταση του φυσικού μας δορυφόρου γύρω από τη Γη στο πέρασμα των χιλιετιών αλλά ούτε και κανένα βιβλίο ή άλλη πηγή που μπόρεσα να βρω δεν αναφέρει κάτι το συγκεκριμένο για τις πρώτες τουλάχιστον εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης του δίδυμου Γης-Σελήνης.

Εκείνο πάντως που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι η απόσταση της Σελήνης δεν παραμένει πάντα ίδια αφού στη διάρκεια ενός μήνα άλλες φορές μας πλησιάζει και άλλοτε απομακρύνεται από ‘μας. Στην πλησιέστερη απόστασή της η Σελήνη βρίσκεται 356.410 χιλιόμετρα από τη Γη και στην πιο απομακρυσμένη 406.697 χιλιόμετρα, με την μέση απόστασή της από τη Γη να φτάνει τα 384.400 χιλιόμετρα (από κέντρο σε κέντρο). Η απόσταση όμως αυτή συνεχώς μεγαλώνει κατά 3,82 εκατοστά κάθε 100 χρόνια, γεγονός που σημαίνει ότι στο παρελθόν η Σελήνη πρέπει να βρίσκονταν πολύ πλησιέστερα στη Γη απ’ ότι είναι σήμερα. Οι διάφορες πηγές που συμβουλεύτηκα αναφέρουν αντικρουόμενες εκτιμήσεις που κυμαίνονται από το ½ της σημερινής απόστασης (192.200 χιλιόμετρα) μέχρι και το 1/10 (38.440 χιλιόμετρα). Φανταστείτε λοιπόν το μέγεθος των παλιρροιών πάνω στη Γη όταν και αν η απόσταση της Σελήνης ήταν σ’ αυτήν την μικρότερη απόσταση. Σ’ αυτή την περίπτωση και η πλημμυρίδα και η άμπωτης των παλιρροιών θα διαφοροποιούσαν το ύψος των θαλασσών κατά εκατοντάδες μέτρα μέσα σε μερικές μόνον ώρες!

Φυσικά η ελάχιστη αυτή απόσταση είναι μάλλον υπερβολική για τον απλούστατο λόγο ότι σ’ αυτή την απόσταση η Σελήνη, θα κινδύνευε να καταστραφεί σε τρισεκατομμύρια κομμάτια σχηματίζοντας έτσι γύρω από τον πλανήτη μας ένα δακτύλιο υλικών σαν αυτόν που διαθέτουν οι αέριοι γίγαντες πλανήτες σαν τον Κρόνο. Γιατί απαιτείται μια ελάχιστη απόσταση στην οποία η Σελήνη μπορεί να είναι ασφαλής και να μην κινδυνεύει από τις βαρυτικές δυνάμεις που εξασκεί πάνω της η Γη. Η απόσταση αυτή (ανάμεσα στο κέντρο του πλανήτη και το κέντρο του δορυφόρου) ονομάζεται «Όριο του Ρος», και στην περίπτωση της Σελήνης είναι τέσσερις φορές το μέγεθος της γήινης ακτίνας. Πράγμα που σημαίνει ότι στην περίπτωση Γης-Σελήνης το Όριο του Ρος είναι 25.512 χιλιόμετρα.

Οι διάφοροι υπολογισμοί που έχουν γίνει μέχρι τώρα και οι οποίες βασίζονται στις έρευνες των αρχαίων ηλιακών εκλείψεων, των γεωλογικών στρωμάτων, των κοραλλιών και άλλων απολιθωμάτων σε διάφορες περιοχές της Γης και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μας βοήθησαν στη διαμόρφωση ενός αρκετά ενδιαφέροντος σεναρίου σχετικά με την απόσταση της Σελήνης από τον πλανήτη μας και την διάρκεια της ημέρας στη Γη στο πέρασμα των γεωλογικών εποχών. Οι μετρήσεις αυτές περιορίζονται στα τελευταία μόνο 900 εκατομμύρια χρόνια, την ίδια περίπου περίοδο που οι πρώτοι πολυκύτταροι οργανισμοί έκαναν την εμφάνισή τους στους ωκεανούς της Γης. Παρ’ όλα αυτά οι εκτιμήσεις αυτές δεν είναι καθόλου αδέξιες αν υπολογίσει κανείς τις διάφορες δυσκολίες και την πληθώρα των παραμέτρων που απαιτούνται για έναν πλήρη απολογισμό.

Τα σύγχρονα στοιχεία μας λένε ότι οι παλιρροιακές δυνάμεις πάνω στα νερά των ωκεανών προκαλούν τριβές που μειώνουν σήμερα την περιστροφή της Γης κατά 0,0016 του δευτερολέπτου κάθε αιώνα. Ακόμη κι αν η μείωση αυτή ήταν η ίδια πριν από 900 εκατομμύρια χρόνια, κι όχι όπως είναι φυσικό πολύ μεγαλύτερη, τότε η διάρκεια της ημέρας την εποχή εκείνη θα πρέπει να ήταν 20 το πολύ ώρες και άρα η διάρκεια του έτους θα ήταν 438 ημέρες, 438 δηλαδή γήινες περιστροφές. Αλλά όλα τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί μας πληροφορούν ότι στην πραγματικότητα η διάρκεια της ημέρας στο παρελθόν ήταν πολύ πιο μικρή. Φυσικά δεν είναι αρκετό να βασιστούμε στις παλιρροιακές μόνο τριβές, αλλά θα πρέπει να υπολογίσουμε επίσης και τα διάφορα γεωφυσικά χαρακτηριστικά, όπως είναι οι κινήσεις των τεκτονικών πλακών και το ύψος της θαλάσσιας στάθμης, τις διάφορες ιστορικές πληροφορίες για την ακριβή εμφάνιση των ηλιακών εκλείψεων, και κυρίως τα βιολογικά στοιχεία από τις μετρήσεις των αρχαιοβακτηριδίων, των αρχαιοκοραλλιών και άλλων απολιθωμάτων.

Βασισμένοι στις μέχρι σήμερα έρευνες που έχουν γίνει μπορούμε να εκτιμήσουμε αρκετά βάσιμα ότι πριν από 900 περίπου εκατομμύρια χρόνια η διάρκεια της ημέρας πρέπει να ήταν 18 περίπου ώρες, οπότε και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 487 ημέρες. Για 300 εκατομμύρια χρόνια μετά την περίοδο εκείνη η περιστροφή της Γης συνεχώς ελαττώνονταν μέχρις ότου, λίγο πριν από την μεγάλη ανάπτυξη των διαφόρων ειδών ζωής (στη διάρκεια της «Κάμβριας Έκρηξης», όπως ονομάζεται, πριν από 545-505 εκατομμύρια χρόνια), η ημέρα είχε φτάσει τις 20,67 ώρες και το έτος είχε τότε διάρκεια 424 ημερών. Εκατό εκατομμύρια χρόνια πέρασαν και το μεγαλύτερο μέρος της ξηράς του πλανήτη μας είχε συγκεντρωθεί στα νότια σε μια υπερ-ήπειρο, την οποία ονομάζουμε σήμερα «Γκοντουάνα», που μετακινούνταν προς τον Νότιο Πόλο όταν τελικά το μεγαλύτερο τμήμα της βυθίστηκε στον ωκεανό.

Πριν από 500 εκατομμύρια χρόνια, στις αρχές της Ορδοβίκιας Περιόδου (πριν από 505-440 εκατομμύρια χρόνια), στις θάλασσες και τους ωκεανούς της Γης υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία μορφών ζωής μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν οι τριλοβίτες, τα βραχιόποδα, κόκκινα και πράσινα φύκι, πρωτόγονα είδη ψαριών, κεφαλόποδα, κοράλλια, και γαστρόποδα. Την ίδια εκείνη περίοδο ήταν που τα πρώτα φυτά μετακινήθηκαν και άρχισαν να καλύπτουν για πρώτη φορά την επιφάνεια της ξηράς. Την εποχή εκείνη μια πλήρης περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της διαρκούσε 21,28 ώρες και το έτος 412 ημέρες.

Στη διάρκεια της Δεβόνιας Περιόδου (πριν από 420-350 εκατομμύρια χρόνια) υπήρχαν τρεις κύριες ήπειροι. Η Βόρειος Αμερική ήταν τότε ενωμένη με την Ευρώπη και βρίσκονταν κοντά στον ισημερινό. Στα βόρεια βρίσκονταν ένα τμήμα της Σιβηρίας, ενώ στο νότιο ημισφαίριο υπήρχε μια μεγαλύτερη ήπειρος που αποτελούνταν από τις σημερινές περιοχές της Νότιας Αμερικής, της Αφρικής, της Ανταρκτικής, της Ινδίας και της Αυστραλίας. Την περίοδο εκείνη τα φυτά δεν είχαν μεγαλύτερο ύψος του ενός μέτρου ενώ προς τα τέλη της είχαν εμφανιστεί επίσης οι φτέρες, τα πρώτα δέντρα και τα πρώτα δάση. Επίσης είχαν αρχίσει να εμφανίζονται και τα πρώτα αρθρόποδα περιλαμβανομένων των πρώτων άπτερων εντόμων και των αραχνιδών, ενώ στις θάλασσες υπήρχαν τα εχινόδερμα, οι αμμωνίτες και πολλά νέα είδη ψαριών. Σ’ αυτό το σκηνικό, λοιπόν, πριν από 370 εκατομμύρια χρόνια η ημέρα είχε διάρκεια 22 ωρών και το έτος 398 ημέρες.

Τα χρόνια πέρασαν και πάνω στον πλανήτη μας οι ήπειροι είχαν αρχίσει να ενώνονται και πάλι σε μια υπερήπειρο, που είναι γνωστή σήμερα με την ονομασία Παγγαία, και εκτείνονταν από τον βόρειο έως τον νότιο πόλο. Η υπόλοιπη έκταση της Γης καλύπτονταν από έναν και μοναδικό ωκεανό γνωστό ως Πανθάλασσα και μια μικρότερη θαλάσσια περιοχή με την ονομασία Τέθυς. Την περίοδο αυτή συνέβη και η μεγάλη εξαφάνιση των ζώντων οργανισμών στο τέλος της γεωλογικής περιόδου που είναι γνωστή με την ονομασία Πέρμιο (πριν από 290-250 εκατομμύρια χρόνια) και στις αρχές της Τριαδικό (πριν από 250-206 εκατομμύρια χρόνια). Στην ξηρά είχε αρχίσει ήδη η περίοδος που είναι γνωστή ως «Εποχή των Δεινοσαύρων» και τα δάση με τις φτέρες είχαν αρχίσει να αντικαθίστανται από τα πρώτα κωνοφόρα. Πριν από 245 λοιπόν εκατομμύρια χρόνια η διάρκεια της ημέρας είχε μεγαλώσει και ήταν 22,71 ώρες οπότε και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 386 ημέρες.

Στη διάρκεια της Ιουρασικής Περιόδου (πριν από 205-144 εκατομμύρια χρόνια), γνωστής από τις πρόσφατες ομώνυμες ταινίες, την Γη εξουσίαζαν κάθε λογής δεινόσαυροι που αποτελούσαν το αντιπροσωπευτικότερο στοιχείο ζωής πάνω στη Γη. Ήταν πλάσματα ιδιαίτερα εξειδικευμένα, προσαρμοσμένα με ιδανικό τρόπο στο γύρω τους περιβάλλον, ενώ η νοημοσύνη τους συναγωνίζονταν, και ίσως ξεπερνούσε, εκείνη πολλών σύγχρονων ζώων. Μια τεράστια ποικιλία πλασμάτων που ζούσαν σε αρμονία με το περιβάλλον τους, οι δεινόσαυροι κυριάρχησαν πάνω στη Γη καλύπτοντας όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, από τους πόλους μέχρι τον Ισημερινό. Επί 100 εκατομμύρια χρόνια οι δεινόσαυροι ήταν η πιο πολυποίκιλη και πολύπλοκη μορφή ζωής. Την ίδια εκείνη περίοδο άρχισαν να δημιουργούνται και οι τεράστιες πετρελαιοπαραγωγικές αποθήκες της Βόρειας Θάλασσας. Στα μέσα λοιπόν εκείνης της περιόδου, πριν από 180 εκατομμύρια χρόνια, η διάρκεια της ημέρας ήταν κατά μία μόνον ώρα μικρότερη της σημερινής και η διάρκεια του έτους έφτανε τις 381 ημέρες.

Πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια οι διάφορες τεκτονικές πλάκες είχαν μετακινηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε οι ήπειροι να έχουν πάρει σχεδόν την μορφή που έχουν σήμερα, αν και η Ινδία δεν είχε ακόμη χτυπήσει την Ασία για να δημιουργήσει έτσι την οροσειρά των Ιμαλαΐων. Εκτός όμως από την αργή αυτή δραστηριότητα κι άλλες δυνάμεις επιδρούσαν καταλυτικά στην όλη εξελικτική πορεία των κατοίκων της Γης. Ο θάνατος των δεινοσαύρων, για παράδειγμα, θεωρείται σήμερα ότι ήταν το αποτέλεσμα ενός τέτοιου εξαιρετικού συμβάντος, όταν η σύγκρουση ενός αστεροειδή 15 χιλιομέτρων στη χερσόνησο Γιουκατάν του Μεξικού κάλυψε ολάκερη τη Γη, και επί πολλά χρόνια, με ένα σύννεφο καπνού και σκόνης. Πάνω από το 70% όλων των ειδών ζωής του πλανήτη μας καταδικάστηκε έτσι σε μαζικό αφανισμό, ενώ όλα τα είδη ζωής που βλέπουμε σήμερα γύρω μας είναι οι απόγονοι όσων επιβίωσαν από την τρομερή εκείνη σύγκρουση. Την εποχή της εξαφάνισης των δεινοσαύρων, στο τέλος του Κρητιδικού (πριν από 146-65 εκατομμύρια χρόνια) και στις αρχές του Τριτογενούς (πριν από 65-1,8 εκατομμύρια χρόνια) η διάρκεια της ημέρας ήταν 23,63 ώρες και το έτος διαρκούσε 371 ημέρες.

Εξήντα πέντε εκατομμύρια χρόνια αργότερα η Γη μας χρειάζεται πλέον 24 ώρες για μια πλήρη περιστροφή της γύρω από τον άξονά της και έτσι το έτος διαρκεί 365,242199 ημέρες. Στα χρόνια που έρχονται οι ημέρες συνεχώς θα μεγαλώνουν καθώς η Σελήνη θα απομακρύνεται όλο και πιο πολύ από τη Γη μας. Όλα αυτά σημαίνουν ότι στο παρελθόν η Σελήνη φάνταζε μεγαλύτερη στον νυχτερινό ουρανό απ’ ότι σήμερα, ενώ στο απώτερο μέλλον (σε 780 εκατομμύρια περίπου χρόνια!) θα έχει απομακρυνθεί τόσο πολύ ώστε οι απόγονοί μας δεν θα ξαναδούν ποτέ πια το υπέροχο θέαμα μιας ολικής ηλιακής έκλειψης και θα περιοριστούν να βλέπουν τις δακτυλιοειδείς μόνον εκλείψεις του.

Διονύσης Π. Σιμόπουλος

http://www.sfak.org

Το πιο λαμπρό αντικείμενο του σύμπαντος.

Οι καθημερινές μονάδες φωτεινότητας είναι πολύ μικρές για να περιγράψουν την λαμπρότητα του Σύμπαντος.
Έτσι, οι αστρονόμοι χρησιμοποιούν τον ήλιο που παράγει το εκτυφλωτικό φως των 4 επί (10 στην 26) Watts, ως μονάδα λαμπρότητας.
Ο ήλιος στην πραγματικότητα είναι ένα μέσο άστρο ως προς την λαμπρότητα, αλλά υπάρχουν άστρα που είναι μακράν λαμπρότερα από αυτόν.
Το πιο “φωτεινό” παράδειγμα είναι ο ε(έψιλον) του Ωρίωνα - που τη νύχτα φαίνεται και με γυμνό μάτι.
Αυτός ο μπλε υπεργίγαντας βρίσκεται 1300 έτη φωτός μακριά και είναι 400000 φορές πιο φωτεινός από τον ήλιο.
Πολύ πιο μακριά μέσα στον γαλαξία μας υπάρχουν λαμπρότερα άστρα όπως ο ασταθής η(ήτα) Τρόπιδος, που ακτινοβολεί όσο 5 εκατομμύρια ήλιοι.
Τον Ιούλιο του 2010 οι αστρονόμοι βρήκαν τον R136a1 που έσπασε όλα τα ρεκόρ.
Ο R136a1 είναι ένα άστρο στο Μεγάλο Νέφος του Μαγγελάνου που λάμπει όσο σχεδόν 9 εκατομμύρια ήλιοι.
Η μάζα του εκτιμάται ότι είναι 250 φορές μεγαλύτερη από τον ήλιο και αυτό το αλλόκοτο άστρο είναι βαρύτερο από όλα τα άστρα που αποτελούνται από τα γνωστά χημικά στοιχεία. Συνίσταται από υδρογόνο και ήλιο όπως τα άλλα άστρα ή υπάρχει κάτι λάθος στις θεωρίες που αφορούν την αστρική δομή;
Μερικά άστρα, τα σουπερνόβα, γίνονται ακόμη πιο φωτεινά, αλλά μόνο για λίγες εβδομάδες, και αυτό τους κοστίζει τη ζωή τους. Το σουπερνόβα που ονομάζεται SN 2005ap και βρίσκεται σε έναν γαλαξία 4,7 δισεκατομμύρια χρόνια μακριά, θεωρείται ως η πιο φωτεινή αστρική έκρηξη που έχει καταγραφεί ποτέ, φθάνοντας στην λαμπρότητα 100 δισεκατομμυρίων ήλιων.
Οι εκλάμψεις των ακτίνων γάμμα εκπέμπουν ακόμη μεγαλύτερη ενέργεια από ένα σουπερνόβα και μάλιστα σε χρονικό διάστημα δευτερολέπτων αντί εβδομάδων. Μια τέτοια έκλαμψη κάνει την ηλιακή μονάδα λαμπρότητας εντελώς άχρηστη: η λαμπρότητά τους είναι μεγαλύτερη από την λαμπρότητα (10 στην δεκαοκτω) ήλιων.
Αν οι εκρήξεις αυτές φαίνονται πολύ παροδικές, τότε οι λαμπρότερες σταθερές πηγές φωτός στο σύμπαν είναι τα κβάζαρς (quasars), όπου μια τεράστια μαύρη τρύπα ρουφάει τεράστιες ποσότητες ύλης άστρων και αερίων. Καθώς αυτή η καταδικασμένη ύλη προσπίπτει σπειροειδώς προς το εσωτερικό, γίνεται θερμή και λευκή, και μπορεί να λάμψει με το φως πάνω από 30 τρισεκατομμύρια ήλιων.

James webb space telescope: O Διάδοχος του Hubble

Το πανίσχυρο τηλεσκόπιο James Webb (παίρνει το όνομα του δεύτερου διοικητή της NASA),είναι εξοπλισμένο με πρωτεύον κάτοπτρο με διάμετρο 6,5 μέτρων και συνολική επιφάνεια έξι φορές μεγαλύτερη από ό,τι το Hubble.

Τουλάχιστον 100 φορές ισχυρότερο από τον προκάτοχό του, το νέο όργανο θα αναλάβει μια σημαντική αποστολή με τέσσερα σκέλη: θα αναζητήσει τα αρχαιότερα και πιο μακρινά άστρα του Σύμπαντος, θα μελετήσει το σχηματισμό και την εξέλιξη των γαλαξιών, θα κατανοήσει τις διαδικασίες σχηματισμού άστρων και πλανητικών συστημάτων και θα ρίξει φως στην προέλευση της ζωής.

Το James Webb δεν αποκλείεται να φέρει μια νέα επανάσταση στην αστρονομία, ωστόσο οι εικόνες του ίσως δεν είναι τόσο εντυπωσιακές για το ευρύ κοινό: σε αντίθεση με το Hubble, το οποίο «βλέπει» το ορατό και το υπεριώδες φως, το νέο τηλεσκόπιο θα λειτουργεί μόνο στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος, επομένως οι εικόνες του θα είναι ψευδοχρωματικές.

Πόσο γρήγορα κινούμαστε στο σύμπαν;

Ακόμη και όταν δεν κινούμαστε,συμμετέχουμε,χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε,σε μια σειρά κινήσεων.Ας δούμε μερικές από αυτές.

Πρώτα και κύρια ακολουθούμε την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της.Η ταχύτητα αυτής της κίνησης έχει να κάνει με το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε.Στον Ισημερινό είναι 1.670 km/h ,ενώ στο δικό μας γεωγραφικό πλάτος είναι κάπως μικρότερη.

Ταυτόχρονα όμως ακολουθούμε την Γη στην περιφορά της γύρω από τον Ήλιο, με ταχύτητα περίπου 107.000 km/h
Επιπλέον όλο το ηλιακό μας σύστημα κινείται γύρω από το κέντρο του γαλαξία μας,διαγράφοντας έναν κύκλο κάθε 225 δισεκατομμύρια χρόνια.Καθώς ο Ήλιος απέχει περίπου 27.000 έτη φωτός από το κέντρο του γαλαξία,η τροχιά αυτής της κίνησης φτάνει τα 170.000 έτη φωτός.
Κάνοντας τους σχετικούς υπολογισμούς,διαπιστώνουμε ότι το ηλιακό μας σύστημα κινείται γύρω από το κέντρο του γαλαξία με ταχύτητα περίπου 800.000 km/h

Η κίνηση όμως αυτή δεν είναι η τελευταία.Από εδώ και στο εξής,όμως,οι αποστάσεις γίνονται ασύλληπτες,και στους υπολογισμούς των ταχυτήτων υπεισέρχονται μεγάλες αβεβαιότητες.
Στην τοπική ομάδα γαλαξιών,ο γαλαξίας μας κινείται ως προς τον γειτονικό γαλαξία Ανδρομέδα, με ταχύτητα περίπου 440.000 km/h κάτι που ίσως οδηγήσει σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια τους δυο γαλαξίες σε σύγκρουση.

Επιπλέον,φαίνεται ότι όλη η τοπική μας ομάδα γαλαξιών έλκεται από ένα τεράστιο υπερσμήνος γαλαξιών περίπου 250 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά.Το έχουμε βαφτίσει <> (<>) και κινούμαστε προς αυτόν με 2.200.000 km/h.

Τέλος, συμμετέχουμε στη διαστολή του Σύμπαντος, αλλά εδώ πρόκειται για τη διαστολή του ίδιου του χώρου, και όλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο.Δεν πρόκειται δηλαδή για κίνηση με την κλασική έννοια.

Το πρώτο πορτρέτο της Αφροδίτης

Η εικόνα ελήφθη τον Φεβρουάριο του 1974 από το Mariner 10



Το πρώτο πορτρέτο της Αφροδίτης


Χιούστον
Με αφορμή τη συμπλήρωση 39 ετών από την αποστολή του σκάφους Mariner 10 στην Αφροδίτη, η NASA έδωσε στη δημοσιότητα μια φωτογραφία που τράβηξε το σκάφος και η οποία ήταν η πιο κοντινή που είχαν μέχρι τότε στη διάθεσή τους οι επιστήμονες από τον συγκεκριμένο πλανήτη. Τη φωτογραφία είχε λάβει το Mariner 10 στις 5 Φεβρουαρίου του 1974 και δείχνει την πυκνή νεφώδη ατμόσφαιρα της Αφροδίτη στην οποία κυριαρχεί το διοξείδιο του άνθρακα.

Πόσο μεγάλος φαίνεται ο Ήλιος από τον Πλούτωνα;

OΠλούτωνας είναι ένας πλανήτης-νάνος του ηλιακού μας συστήματος που διαθέτειπέντε δορυφόρους.
Πριν υποβιβαστεί από την κατηγορία των πλανητών λέγαμε ότι πρόκειται για τον πιο απομακρυσμένο πλανήτη του ηλιακού συστήματος.

Η μέση απόσταση του Πλούτωνα από τον Ήλιο είναι περίπου 40 αστρονομικές μονάδες ή 6 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και η περιφορά του γύρω απ’ αυτόν ολοκληρώνεται σε 248 γήινα χρόνια (και κάτι μήνες).
Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε την υποκειμενική αντίληψη του καλλιτέχνη (λανθασμένη) όσον αφορά το μέγεθος του Ήλιου από τον Πλούτωνα.


Καλλιτεχνική απεικόνιση του Πλούτωνα και του δορυφόρου του Χάροντα. Στο βάθος φαίνεται ο Ήλιος – πάρα πολύ μεγαλύτερος απ’ ότι την πραγματικότητα.

Η τροχιά του Πλούτωνα είναι μια έλλειψη και το πλησιέστερο σημείο της τροχιάς του από τον Ήλιο απέχει απόσταση 4,4 δισεκατομμύρια, ενώ το πιο απομακρυσμένο σημείο περίπου 7,3 δισεκατομμύρια.

Έτσι, όταν ο Πλούτωνας βρίσκεται στο πλέον απομακρυσμένο από τον ήλιο (που ονομάζεται αφήλιο), η διάμετρος του ήλιου φαίνεται πολύ μικρότερη από ένα δευτερόλεπτο της μοίρας, και φαίνεται σαν μια τελεία.
Όταν ο Πλούτωνας βρίσκεται στην πλησιέστερη απόσταση (περιήλιο) η διάμετρός του φαίνεται να είναι περίπου ένα δευτερόλεπτο της μοίρας. Και στην περίπτωση αυτή κάποιος με πολύ οξυμένη όραση ίσως μπορεί να τον αντιληφθεί ως κάτι παραπάνω από ένα φωτεινό σημείο…

Ο MacKenzie Burton έκανε ένα απλό διάγραμμα που δείχνει πόσο μεγάλος φαίνεται ο ήλιος από όλους τους πλανήτες:

Στο σχήμα δεν περιέχεται ο Πλούτωνας … γιατί από τον Πλούτωνα ο Ήλιος θα φαίνεται ακόμη πιο μικρότερος απ’ ότι φαίνεται από τον Ποσειδώνα!
Τελικά, μερικές φορές ξεχνάμε το πόσο μεγάλο είναι το ηλιακό μας σύστημα….

Το διαστημικό σκάφος New Horizons που εκτοξεύθηκε στις αρχές του 2006, με στόχο την εξερεύνηση του Πλούτωνα, παρότι κινείται με μεγάλη ταχύτητα (15 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο – με αυτή την ταχύτητα διασχίζει κανείς τις Ηνωμένες Πολιτείες περίπου σε 5 λεπτά!), βρίσκεται ακόμα στο μέσον της απόστασης και θα φτάσει στον Πλούτωνα το 2015.


Iδού που βρίσκεται ΣΗΜΕΡΑ – 17 Μαρτίου 2012 – το διαστημικό σκάφος New Horizons

22 Μαρτίου 2013


Η θέση του διαστημικού σκάφους New Horizons μετά από έναν χρόνο, σήμερα 22 Μαρτίου 2013

ΠΗΓΗ: physicsgg

ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΙ ΑΣΤΕΡΕΣ(variable stars)

Στην Αστρονομία ονομάζονται μεταβλητοί οι αστέρες των οποίων η φωτεινότητα δεν είναι σταθερή, αλλά μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου, είναι δηλαδή συνάρτηση του χρόνου. Οι μεταβολές αυτές οφείλονται σε διάφορους λόγους, αλλά πάντα έχουν να κάνουν με τον ίδιο τον αστέρα, και όχι π.χ. με τις ατμοσφαιρικές συνθήκες στη Γη, σε σφάλματα των παρατηρήσεων, κλπ. Ο κλάδος της Αστρονομίας που ασχολείται με τους μεταβλητούς αστέρες είναι κυρίως η Φωτομετρία. Οι φωτομετρικές παρατηρήσεις μας δίνουν τις λεγόμενες καμπύλες φωτός, δηλαδή τις γραφικές παραστάσεις της φωτεινότητας του μεταβλητού ως συνάρτηση του χρόνου. Από αυτές μπορεί να εξακριβωθεί το είδος του μεταβλητού αστέρα και τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του, αλλά και να εξαχθούν συμπεράσματα με γενικότερη αξία για την Αστροφυσική.

Στους περισσότερους μεταβλητούς αστέρες η μεταβολή της φωτεινότητας είναι περιοδική, με περίοδο που μπορεί να είναι από λίγες ώρες μέχρι και πολλά χρόνια. Υπάρχουν πάντως και αρκετοί ημιπεριοδικοί ή και ανώμαλοι (μη περιοδικοί) μεταβλητοί αστέρες, που συνήθως είναι υπερμεγέθεις ερυθροί γίγαντες, αλλά και «εκρηκτικοί» μεταβλητοί, όπως οι καινοφανείς αστέρες («νόβα»), οι υπερκαινοφανείς αστέρες («σουπερνόβα») και οι κατακλυσμικοί μεταβλητοί αστέρες.

Οι τρεις βασικές κατηγορίες μεταβλητών αστέρων είναι:

* Οι παλλόμενοι μεταβλητοί αστέρες
* Οι μεταβλητοί δι' εκλείψεων αστέρες
* Οι εκρηκτικοί μεταβλητοί αστέρες

Η παλαιότερη ταξινόμηση των μεταβλητών αστέρων ανάλογα με την περίοδό τους, σε:

* Μεταβλητούς βραχείας περιόδου ή Κηφείδες
* Μεταβλητούς μακράς περιόδου ή τύπου Mira

τείνει να μη χρησιμοποιείται πλέον, καθώς δεν ανταποκρίνεται στη φυσική κατάσταση των αστέρων αυτών, π.

Λαϊκή Αστρολογία, δοξασίες & προλήψεις

Κάθε τόπος μέσα στις παραδόσεις του είχε και την πίστη, πότε βάσιμη, βασισμένη στην παρατήρηση και πότε αβάσιμη, σε κάποιες δοξασίες. Κάποιες από αυτές διακρίνονται από χιούμορ, κάποιες ίσως μας φοβίσουν, οι περισσότερες όμως μας δίνουν την εκδοχή των απλών ανθρώπων για την εξήγηση κάποιων φαινομένων, που έφτασε μέχρι τις μέρες μας.

Η απόσταση και η γοητεία των άστρων οδήγησε γρήγορα, τον άνθρωπο από τη φυσική παρατήρηση τους στη φαντασία και στις μεταφυσικές δοξασίες. Εκεί που ο λαός δεν μπορούσε να δώσει σαφείς εξηγήσεις και να μελετήσει από κοντά τα φαινόμενα, προχωρούσε στη μεταφυσική ερμηνεία τους, ιδιαίτερα με τον ανθρωπομορφισμό και την παμψυχία.

Έτσι τα ουράνια φαινόμενα και τα άστρα, όχι μόνο είναι προσωποποιημένα, αλλά και θεωρούνται πως επενεργούν στα ανθρώπινα πράγματα και τα παρακολουθούν σαν αδελφές ψυχές ή και θεϊκότερες δυνάμεις. Οι κινήσεις και οι εκδηλώσεις τους, οι μεταβολές κι οι εντατικές ώρες τους, κάτι σημαίνουν για τον άνθρωπο. Έτσι, από τις φυσικές προβλέψεις ο λαός προχώρησε στις μεταφυσικές προσδοκίες, κι από τη φυσική αστρονομία-μετεωρολογία στη μαγικό-μαντική αστρολογία.

Η αστρολογία συμπίπτει με τη μαντική, όταν προβλέπει, με την ειδική γνώση της επίδρασης και των περιοδικών κινήσεων των άστρων, τα μέλλοντα. Κλασικό παράδειγμα αστρολογίας, που ξεπερνά τα λεγόμενα της μετεωρολογίας, είναι η οδήγηση των τριών Μάγων στη Βηθλεέμ από το άστρο του Χριστού. Αλλά και στης μαγείας τους χώρους κινείται η αστρολογία όταν ζητεί να εκμεταλλευθεί ή να εκβιάσει τις πιστευόμενες επιδράσεις των άστρων για θαυματουργικούς σκοπούς.

Συνήθη λαογραφικά παραδείγματα αστρολογίας είναι οι δοξασίες για τις Δρίμες (πρώτες ημέρες του Μάρτη και του Αυγούστου) που είναι βλαβερές, ότι το καινούριο φεγγάρι μπορεί να φέρει τύχη, ότι η ζωή του κάθε ανθρώπου ρυθμίζεται από το ζώδιο που γεννήθηκε και ότι ο Κλήδονας στις 24 Ιουνίου πρέπει να μείνει τη νύχτα κάτω από τα’ άστρα, για να πάρει μαντική και τελεσματική δύναμη. Στην αστρολογία υπάγονται και οι γνωστές «Σολομωνικές» (βιβλία με μαγικό-αστρολογικές οδηγίες, δοσμένες τάχα από τον Σολομώντα), π.χ. «Το μελάνι της Σελήνης γίνεται με το ζουμί της ελιάς και ορεοπάρπαρον (λιομπάρμπαρο) και κάμφουραν και αίμα λαγού Τρίψας και ενώσας αυτά ποιήσον μελάνιν, και γράφε εις την ώραν που κυριεύει η Σελήνη…» (Πολιτ., Λ. Σ, Γ’, 172).

Πολλές από τις προλήψεις και τις δοξασίες, έχουν να κάνουν με το ουράνιο στερέωμα και τα στοιχεία που το απαρτίζουν. Οι προλήψεις που είναι σχετικές με τα αστέρια είναι απόρροια των αρχαίων αστρολογικών αντιλήψεων ότι αυτά έχουν επίδραση στη ζωή των ανθρώπων ( τα μυθολογικά τους ονόματα, οι απαγορεύσεις και δεισιδαιμονίες για το μέτρημα ή το κοίταγμά τους, ακόμα και η επίδρασή τους σε αντικείμενα όπως τα σπάργανα, το κόσκινο κ.α., που επιτρέπεται να εκτεθούν στο φως του)). Η πίστη στη μαγική δύναμη των αστεριών αποδεικνύεται από την επίδραση που νομίζεται ότι έχουν στη στάμνα του κλήδονα, καθώς και από το γεγονός ότι τα επικαλούνται, ιδίως τους πλανήτες, οι μάγισσες στις μαγγανείες τους.

Κάθε άνθρωπος έχει στον ουρανό το δικό του αστέρι που απεικονίζει την τύχη του. Οι διάττοντες αστέρες, που είναι σαν να σβήνουν και να πέφτουν, πιστεύεται ότι ανήκουν σε ανθρώπους που πεθαίνουν. Σε μερικούς τόπους θεωρείται αναλογικά ότι αυτοί υποδηλώνουν την απόδραση κατάδικου από τη φυλακή. Σύμφωνα όμως με γενικότερη πρόληψη οι διάττοντες αστέρες, όπως και οι κομήτες προμηνύουν πόλεμο και γενικά αιματοχυσία.

Πολύ παλιά, οι άνθρωποι τρομοκρατούνταν από τους κομήτες. Πίστευαν ότι η ξαφνική εμφάνιση στον ουρανό ήταν σημάδι ότι κάτι φοβερό θα συμβεί, όπως ένας πόλεμος ή μια επιδημία. Γι’ αυτό σε παλιά σε σχέδια βλέπουμε τους κομήτες να έχουν σχήμα σπαθιού ή άλλου όπλου Το 1195 π.Χ. οι Τρώες θεώρησαν την εμφάνισή ενός κομήτη ως σημάδι για ότι η πόλη τους θα καταστρεφόταν. Το 44 π.Χ. η εμφάνιση στον ουρανό ενός κομήτη συνέπεσε με τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα.

Πάντως δεν ανησυχούσαν όλοι στο παρελθόν για τους κομήτες. Το 79 μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Βεσπασιανός είπε ότι το «μαλλιαρό αστέρι» που φάνηκε στον ουρανό εκείνη τη χρονιά δεν σήμαινε θάνατο για εκείνον που ήταν φαλακρός, αλλά προβλήματα για τον εχθρό του, τον βασιλιά της Παρθίας, ο οποίος είχε μακριά μαλλιά!

Με βάση το φόβο της βλαπτικής επίδρασης των αστεριών εξηγείται και η κατά μεταφορά δημιουργημένη πρόληψη ότι εκείνος που μετράει τα αστέρια θα εμφανίσει εξανθήματα στα χέρια του.

Η αρχαία δοξασία για την προσωποποίηση του ήλιου διατηρείται και σήμερα. Ο ήλιος είναι ένας ωραίος νέος που τρέχει όλη μέρα χωρίς τροφή, και το βράδυ τρώει και πίνει μέχρι κορεσμού (πέντε φούρνους ψωμί και δέκα στέρνες νερό). Από την ιδέα της προσωποποίησης του ήλιου προέκυψε η πρόληψη ότι σαν από λόγους σεβασμού, δεν πρέπει κανείς να ουρεί αντίκρυ στον ήλιο, γιατί δήθεν προσβάλλεται από ίκτερο (ηλιοκρούγεται), κατά μεταφορά του χρώματος.

Όσες προλήψεις αφορούν τον ήλιο αναφέρονται κυρίως στη δύση του, γιατί την ακολουθεί σκοτάδι, και κατά δεύτερο λόγο στην έκλειψή του, που φέρνει το σκοτάδι και κατ' αναλογία προμηνύει καταστροφές. Για τούτο θεωρείται πως ότι γεννιέται, άνθρωπος ή ζώο, κατά τη δύση του ήλιου δεν προκόβει, αντίθετα με ότι γεννιέται κατά την ανατολή. Κακό θεωρείται να σκουπίζει κανείς κατά τη δύση του ήλιου. Αν κάποιος δώσει ξίδι από το σπίτι του μετά τη δύση, το υπόλοιπο θα ξινίσει.

Η έκλειψη ηλίου και σελήνης θεωρείται ότι προμηνύει πόλεμο και αιματοχυσία. Επιπλέον, η έκλειψη ηλίου πιστεύεται ότι προμηνύει κακά για τους χριστιανούς, ενώ η έκλειψη σελήνης προμηνύει κακά για τους Τούρκους. Τη σελήνη επικαλούνται κατά κύριο λόγο οι μάγισσες κατά τις μαγγανείες τους. Μάλιστα, πιστεύεται ότι την κατεβάζουν στη γη, για να τη συμβουλευτούν καλύτερα. Μερικές φορές τη μεταμορφώνουν σε αγελάδα, την αρμέγουν και με το γάλα της έχουν επιτυχία στις μαγείες τους. Η έκλειψη σελήνης αποδίδεται στο κατέβασμά της αυτό από τις μάγισσες.

Η αρχαία αντίληψη για την προσωποποίησή της σελήνης διατηρείται σε μερικούς τόπους ακόμη και σήμερα. Οι κηλίδες πάνω της πιστεύεται ότι παριστάνουν τον αδελφοκτόνο Κάιν, ο οποίος καταδικάστηκε να βασανίζεται από τη σελήνη, που θεωρείται ανάλογη με τις αρχαίες Ερινύες. Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι η επιληψία αποδίδεται στην επίδρασή της.

Κατ' αναλογία, θεωρείται καλό να αναλαμβάνει κανείς κάποιο έργο όταν η σελήνη γεμίζει, και μάλιστα αυτός που προοδεύει στις δουλειές του θεωρείται ότι γεννήθηκε με πανσέληνο.

Το αντίθετο πιστεύεται για τη χάση της σελήνης, ιδιαίτερα τη νέα σελήνη (χασοφεγγιά ή χασοφεγγαριά). Τότε δεν φυτεύουν, γιατί το φυτό ξεραίνεται, δεν πλένουν γιατί τα υφάσματα χαλάνε, δεν παστώνουν λαχανικά ή ψάρια ούτε κόβουν ξύλα, γιατί σαπίζουν, δεν κλαδεύουν τα αμπέλια γιατί τον άλλο χρόνο δε θα κάνουν σταφύλια, γιατί αρρωσταίνουν κ.λ.π.

Γι' αυτό, όσοι βλέπουν για πρώτη φορά τη νέα σελήνη προβαίνουν σε συμβολικές πράξεις υποδηλώνοντας την επίδρασή της πάνω τους. Παραδείγματος χάρη, χτυπούν τις παλάμες και πηδώντας τρεις φορές εύχονται να είναι πάντα υγιείς όπως εκείνη τη στιγμή, ή ανακατεύουν τα χρήματα στο πορτοφόλι τους για να είναι πάντα γεμάτο.

Την τρίτη μέρα από το νέο φεγγάρι, μόλις το δούμε το σούρουπο, πρέπει να πιάσουμε κάτι χρυσό, για καλή τύχη: «χαρά στα μάτια που είδανε τριών ημερών φεγγάρι».

Επίσης κακό θεωρείται να δει κανείς τη νέα σελήνη για πρώτη φορά καθιστός.

Αν κουρευτείς στο γέμισμα του φεγγαριού, θα μαλλιά σου θα μακρύνουν πιο γρήγορα, ενώ αν κουρευτείς στο άδειασμα του φεγγαριού θα μεγαλώσουν πιο αργά αλλά θα ναι πιο γερά.

Αν μια γυναίκα γεννήσει στο γέμισμα του φεγγαριού, το επόμενο παιδί θα είναι του ίδιου φύλου. Αν γεννήσει στο άδειασμα του φεγγαριού, θα είναι του αντίθετου από το πρώτο.

Πηγή:

Λαϊκός Θησαυρός, Ομάδας Δασκάλων, 1979


Δημοτικά Τραγούδια, Ν. Γ. Πολίτη, Εκδόσεις Γράμματα, 1991


Προλήψεις του Ελληνικού Λαού, Α. Μπούτουρας, Εκδόσεις Κάκτος, 2006


Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός, Ομάδα Εργασίας, Εκδόσεις Γνώση, 1986


Παράδοση και Τέχνη, Διμηνιαίο Περιοδικό, Τεύχη 69-91

Το φως στην άκρη τουτουουουου! Εμείς είμαστε μέσα στο τούνελ. Και στο σκοτάδι δεν μας βλέπουν .

– Μα, πόσο μακρύ είναι το τούνελ; 

– Πάψε και περπάτα!

– Πρόπερσι μου έλεγες πως κοντεύουμε. Πέρσι μου έλεγες πως φτάνουμε. Φέτος, δεν λες τίποτα! 

– Τι να πω. Ότι μου λένε, λέω.

 – Και τώρα τι σου λένε; 

– Τίποτα. Τα ίδια που λέγανε πέρυσι και πρόπερσι. Μόνο ο παρουσιαστής αλλάζει. Πρόπερσι τα έλεγε ο Γιώργος, πέρσι ο Λουκάς, φέτος ο Αντώνης.

– Πάνε τώρα τρία χρόνια που έμεινε το τρένο μέσα στο τούνελ και μας είπαν να προχωρήσουμε με τα πόδια.

 – Και μας είπαν ακόμα πως σύντομα θα έρθει να μας πάρει άλλο τρένο. Θα βλέπαμε το φως του στο βάθος, μακριά. 

–  Τίποτα δεν είδαμε. Λες να μας ξέχασαν;

 – Μπα ,όλη η ανθρωπότητα ασχολείται μαζί μας. Στέλνουν ειδικούς, σοφούς, οικονομολόγους, εμπειρογνώμονες. Στέλνουν και λεφτά – δισεκατομμύρια! 

– Εμείς γιατί δεν έχουμε λεφτά;

 – Διότι εμείς είμαστε μέσα στο τούνελ. Και στο σκοτάδι δεν μας βλέπουν.  

– Μπαμπά, τι είναι οι εμπειρογνώμονες;

 – Ξέρω εγώ; Κάποιοι ειδικοί, σπουδαγμένοι.

– Και γιατί δεν βλέπουμε κανέναν άλλο άνθρωπο μέσα στο τούνελ;

 – Ρώτησα κι εγώ και μου είπαν πως ο καθένας έχει τη δικιά του σήραγγα.   

– Σήραγγα; Όπως αυτή που κάνουν τις ενέσεις;

 – Μη λες κουταμάρες. Αυτή λέγεται σύριγγα. 

– Μπαμπά, κουράστηκα. Δεν μπορώ άλλο.

 – Έλα να κάτσουμε εδώ, σε μια εσοχή. Έχω και ψωμοτύρι. 

– Ωραία – πεινάω! Τόσο λίγο;

 – Σςς, μη μιλάς. Ακούω ειδήσεις. Λένε πως έρχεται τρένο!

– Να – βλέπω το φως! Πλησιάζει! Σφυρίζει! Του του του...

 – Κόβει ταχύτητα. Τι γράφει στο πλάι; Ξένα γράμματα. Δεν διαβάζονται. 

– Φωτισμένο, μα άδειο. Ούτε δέκα άνθρωποι μέσα. Λες να είναι εμπειρογνώμονες;

 – Μα τι γίνεται – γκαζώνει! 

– Πέρασε! Έφυγε! Του του του... Τι θα κάνουμε;

 - Τι να κάνουμε... Θα περπατάμε περιμένοντας το επόμενο. Πάμε πάλι, σήκω. Έχουμε δρόμο μες στο λαγούμι.   

– Μπαμπά, τι είναι λαγούμι;

Το παραπάνω άρθρο είναι από το Νίκο Δήμου και τη στήλη του ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΑ στο εβδομαδιαίο περιοδικό LIFO το οποίο μοιράζεται δωρεάν στο μετρό και σε κεντρικά σημεία της Αθήνας(Άντε και στη Θεσσαλονίκη!)
 Πηγή: www.lifo.gr

Θυμήσου το χαρταετό Που ρίχναμε στον ουρανό.Καλή Σαρακοστή σ'όλους.

Έτσι είναι οι ηγέτες.

Η «άτακτη υποχώρηση» του προέδρου Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη στις απειλές των Ευρωπαίων ηγετών , στην «κλοπή» καταθέσεων των Κυπρίων, με την απειλή της «άτακτης χρεοκοπίας» της οικονομίας της χώρας, με οδήγησε σε σύγκριση με έναν άλλον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον Τάσσο Παπαδόπουλο.

Ο Τάσσος Παπαδόπουλος, πρώην αντάρτης της ΕΟΚΑ, δεν φοβήθηκε κανέναν, δεν άκουσε κανέναν «σύμβουλο», «επίτροπο» της Ε.Ε και είπε ξεκάθαρα ένα «όχι» στο σχέδιο Ανάν. Ο Κυπριακός λαός άκουσε τον ηγέτη του και αρνήθηκε ένα σχέδιο που προσπάθησαν να το επιβάλλουν οι ξένες δυνάμεις και θα ήταν επιζήμιο για την Κυπριακή Δημοκρατία. Δεν ήθελε «τούρκικο ζυγό» στην πατρίδα του.


Έτσι είναι οι ηγέτες. Κάνουν αυτό που θεωρούν σωστό για την πατρίδα και δεν υποχωρούν σε πιέσεις. Ο Παπαδόπουλος δεν είχε φοβηθεί κανέναν και ο χρόνος έδειξε πόσο δίκιο είχε. Δεν ήθελε να πει το «ναι» σε ένα σχέδιο που θα ήταν επιζήμιο για την πατρίδα του κι ας τον απειλούσαν όλες οι χώρες της Ευρώπης, οι ΗΠΑ, ο ΟΗΕ κτλ.

Ο Σταμάτης Κριμιζής για τα Voyager και JUICE

Ταξίδι στον Δία


Ο δρ Σταμάτης Κριμιζής μάς μιλάει για την έξοδο των «Voyager» στον Γαλαξία και για τη μελλοντική κατάδυση στους ωκεανούς που φιλοξενούν τα φεγγάρια του Δία


Το «JUICE» αναμένεται να πραγματοποιήσει μετρήσεις στα παγωμένα φεγγάρια του Δία Ευρώπη, Καλλιστώ και Γανυμήδη, του οποίου προβλέπεται να γίνει τεχνητός δορυφόρος

Βενιού Ειρήνη – tovima.gr

Αποτελεί έναν από τους πλέον διακεκριμένους διαστημικούς επιστήμονες στον κόσμο. Μέσω των πειραμάτων του έχει «ταξιδέψει» στο Διάστημα με τις σπουδαιότερες αποστολές της Αμερικανικής Υπηρεσίας Διαστήματος (NASA) και σύντομα αναμένεται να κάνει το ίδιο και με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA). Μόνο που αυτή τη φορά έχει θέσει ως όρο της συμμετοχής του τη συμμετοχή της χώρας του, της Ελλάδας.

Ο δρ Σταμάτης Κριμιζής, επόπτης του Γραφείου Διαστημικής Ερευνας και Τεχνολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) της Ελλάδας και ομότιμος διοικητής διαστημικών προγραμμάτων στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, στις ΗΠΑ, μίλησε στο «Βήμα» για τη διάλεξη που έδωσε την Παρασκευή στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη γύρω από τα 35 χρόνια ακούραστης διαστημικής εξερεύνησης των «Voyager» 1 και 2 και με τον μοναδικό αφηγηματικό του τρόπο, γεμάτο ζωντάνια και χιούμορ, μας πήγε για λίγο ως… τα άστρα.

Οι ακούραστοι «Ταξιδευτές»


Το «Voyager 2» της NASA εκτοξεύτηκε στις 20 Αυγούστου 1977 από το Κέιπ Κανάβεραλ, στη Φλόριδα των ΗΠΑ

«To 1977, όταν και εκτοξεύθηκαν τα “Voyager”, αρχικός σκοπός μας ήταν η εξερεύνηση του Δία και του Κρόνου. Είχαμε προγραμματίσει τα καύσιμα για κάτι τέτοιο, αλλά στην πορεία είδαμε ότι εκμεταλλευόμενοι τη βαρύτητα του Κρόνου θα μπορούσαμε να φτάσουμε ως τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα και αυτό ακριβώς κάναμε» μας λέει ο δρ Κριμιζής.

«Ανάμεσα στους αντικειμενικούς σκοπούς της αποστολής συγκαταλεγόταν και η μελέτη του διαπλανητικού χώρου – του χώρου όχι μόνο ανάμεσα στους πλανήτες αλλά και πέρα από αυτούς. Το ηλιακό μας σύστημα καθώς ταξιδεύει μέσα στον Γαλαξία φτάνει σε ένα σημείο όπου η επιρροή του Ηλίου μας είναι περιορισμένη και αρχίζει η επιρροή του Γαλαξία. Αυτό το σημείο δεν ήταν γνωστό. Οταν εκτοξεύσαμε την αποστολή το ’77, υπήρχαν θεωρίες κατά τις οποίες το σημείο αυτό βρισκόταν γύρω από την τροχιά του Δία, δηλαδή στα 750 εκατ. χλμ. από τον Ηλιο. Αποδείχθηκε λοιπόν ότι το πρώτο “σύνορο” ήταν στα 14,1 δισ. χλμ. από το άστρο μας. Και έκτοτε ταξιδεύαμε σε έναν ενδιάμεσο χώρο που λέγεται Ηλιόπαυση – και, σύμφωνα με τα μοντέλα, μετά την Ηλιόπαυση θα βγαίναμε στον Γαλαξία. Αυτό το περιμέναμε με μεγάλη προσμονή» εξηγεί ο διακεκριμένος έλληνας ακαδημαϊκός.

Πώς το «Voyager» έφτασε στην «έξοδο»
«Στο πλαίσιο του δικού μας πειράματος, το οποίο μετρά τη ροή των σωματιδίων στον ηλιακό άνεμο, είχαμε κάνει ορισμένες παρατηρήσεις οι οποίες έδειχναν ότι τα μοντέλα που αναφέρονταν στη θέση της “εξόδου” προς τον Γαλαξία ήταν τελικά λανθασμένα. Δεν είχαν προβλέψει πολλά πράγματα. Η ταχύτητα του ηλιακού ανέμου στην περιοχή της Γης είναι 1,5 εκατ. χλμ./ώρα. Στο σημείο όπου έχουμε φτάσει τώρα, δηλαδή γύρω στα 18,5 δισ. χλμ. από τον Ηλιο, ο ηλιακός άνεμος έχει πέσει γύρω στο μηδέν, δεν κινείται προς τον Γαλαξία. Σταμάτησε γιατί αντιμετώπισε το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία, το οποίο δεν αφήνει τον ηλιακό άνεμο να προχωρήσει παραπάνω. Σύμφωνα με τη θεωρία, κάτι τέτοιο προβλεπόταν. Οταν το “Voyager” θα έφτανε κοντά στο μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία, θα άρχιζε να χάνει την ταχύτητά του και να αυξάνεται η θερμοκρασία του. Δεν είχαν προβλέψει όμως ότι κάτι τέτοιο θα συνέβαινε προτού ακόμη φτάσει κοντά στην “έξοδο”» επισημαίνει ο δρ Κριμιζής.

Ο χειρισμός ενός διαστημικού σκάφους που επί 35 χρόνια περιπλανιέται στο Διάστημα αποτελεί πραγματικό θαύμα. «Ξέρετε τι είναι να έχεις ένα διαστημικό σκάφος εκεί έξω τόσο καιρό και να του στέλνεις εντολές, να προσπαθείς να αλλάξεις την κατεύθυνση με την οποία κάνει μετρήσεις και να υπακούει στις διαταγές σου; Πραγματικά δεν το περιμέναμε» τονίζει.

Χάρη στα δεδομένα που στέλνει ακόμη το «Voyager» οι επιστήμονες είδαν ότι οι ηλιακές μετρήσεις στο σημείο όπου βρίσκεται τώρα είναι τόσο στάσιμες ώστε να μοιάζουν με… «έλος». «Πριν από λίγους μήνες είδαμε μια τρομερή ελάττωση των σωματιδίων του ηλιακού ανέμου και μια αύξηση των κοσμικών ακτίνων. Οι κοσμικές ακτίνες είναι ακτινοβολία η οποία έρχεται έξω από τον Γαλαξία, εκτός του ηλιακού μας συστήματος δηλαδή, και ταξιδεύει σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Ξαφνικά, λοιπόν, στις 25 Αυγούστου οι κοσμικές ακτίνες αυξήθηκαν και τα σωματίδια του ηλιακού ανέμου εξαφανίστηκαν. Τότε, λοιπόν, είπαμε: “Α, βγήκαμε στον Γαλαξία”».

Επικοινωνία ως το 2025
Σύμφωνα με τον ειδικό, το «Voyager» αποτελεί το μοναδικό ανθρώπινο κατασκεύασμα που είναι ικανό να βγει από το ηλιακό μας σύστημα. «Αν γίνει αυτό, τότε θα μιλάμε για μια κοσμοϊστορική ανακάλυψη» υπογραμμίζει ο ίδιος. «Πρόκειται για την προσπάθεια του ανθρώπου να ανακαλύψει το επόμενο σύνορο. Είναι, δηλαδή, το ελατήριο για τη βασική έρευνα σε όλους τους τομείς, από τη Βιολογία ως τη Φυσική κτλ. Το “Voyager” είναι το πρώτο κατασκεύασμα της ανθρωπότητας που θα ξεφύγει από τη βαρύτητα του Ηλίου».

To «Voyager» θα συνεχίσει να ταξιδεύει. Η επικοινωνία του ωστόσο με τη Γη κάποια στιγμή θα σταματήσει λόγω του ενεργειακού «θανάτου» του.

«Εκεί δεν υπάρχει τριβή που θα μπορούσε να προκαλέσει βλάβες στο σκάφος. Η επικοινωνία μας όμως υπολογίζουμε ότι θα τερματιστεί γύρω στο 2025. Αυτό θα συμβεί γιατί η ισχύς της πυρηνικής μπαταρίας που κουβαλά συνεχώς ελαττώνεται. Μετά το 2020 περίπου δεν θα έχουμε αρκετό ηλεκτρικό ρεύμα για τη λειτουργία όλων των πειραμάτων που “τρέχουν”. Στην επιστημονική ομάδα έχουμε ήδη αρχίσει τις συζητήσεις για την απενεργοποίηση ενός ή δύο πειραμάτων ώστε να λειτουργούν τα υπόλοιπα – με τον τρόπο αυτόν θα μπορούμε τουλάχιστον να λαμβάνουμε δεδομένα. Η μπαταρία έχει αυτή τη στιγμή 264 βατ» μας εξηγεί ο δρ Κριμιζής.

«Ζουμερή» αποστολή στον Δία
Το JUpiter ICy moons Explorer, γνωστό και ως «JUICE», αποτελεί τη νέα αποστολή της ESA με σκοπό την εξερεύνηση των δορυφόρων του Δία, Γανυμήδη, Ευρώπη και Καλλιστώ. To «JUICE», το οποίο θα είναι σχεδιασμένο να διεκπεραιώσει συνολικά 11 πειράματα και αναμένεται να εκτοξευθεί από τη Γαλλική Γουιάνα το 2022, εκτιμάται ότι θα φτάσει στον Δία το 2030.

«Θα είναι η πρώτη φορά που ευρωπαϊκό διαστημικό σκάφος θα εξερευνήσει την περιοχή του Δία και θα γίνει δορυφόρος σε ένα από τα φεγγάρια του, τον Γανυμήδη. Τους φυσικούς δορυφόρους του Δία τους έχουμε ήδη δει με το “Voyager” πριν από 30 χρόνια, όταν και έγιναν βασικές ανακαλύψεις, με λίγα όμως δεδομένα. Χρειάζεται, λοιπόν, αντί να κάνουμε ένα “πέρασμα” με ένα διαστημικό σκάφος και να διενεργήσουμε περιορισμένο αριθμό μετρήσεων, να μείνουμε εκεί για συνεχείς μετρήσεις».

To πείραμα Particle Environment Package (PEP), τον συντονισμό του οποίου έχει αναλάβει το Σουηδικό Ινστιτούτο Διαστημικής Φυσικής (IRF) και στο οποίο συμμετέχει ο δρ Κριμιζής, θα αναλάβει τη μέτρηση των φορτισμένων και των ουδέτερων σωματιδίων στη γειτονιά του Δία. «Πρόκειται για ένα πείραμα που έχουμε σχεδιάσει σε συνεργασία με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, στις ΗΠΑ, και με ευρωπαίους συναδέλφους. Είναι παρόμοιο με εκείνο του “Voyager” και του “Cassini” που βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο αλλά με πολύ πιο προηγμένη τεχνολογία» περιγράφει ο έλληνας αστροφυσικός.

«Κατάδυση» στους εξωτικούς ωκεανούς
Η επιφάνεια των φεγγαριών του Δία καλύπτεται από πάγο νερού. Γι’ αυτό και η εξερεύνησή τους είναι μια πραγματική πρόκληση για τους επιστήμονες.

«Κάτω από τον πάγο κρύβεται ένας υπόγειος ωκεανός. Αυτό το γνωρίζουμε από μετρήσεις που έχει ήδη κάνει το “Voyager”. Δεν γνωρίζουμε όμως βασικά στοιχεία όπως π.χ. το πάχος του πάγου της επιφάνειας, το βάθος του ωκεανού, τη σύστασή του ή το αν υπάρχουν οργανικές ουσίες στην επιφάνεια. Το “JUICE” με τα πειράματα που θα περιλαμβάνει θα κάνει όλες τις απαραίτητες μετρήσεις. Βασικός επιστημονικός στόχος είναι να κοιτάξουμε αν υπάρχουν συνθήκες για βιολογική δραστηριότητα στους ωκεανούς αυτούς – νερό προφανώς υπάρχει, η ενέργεια υπάρχει, διότι υπάρχουν παλιρροϊκές έλξεις ανάμεσα στους δορυφόρους, και πιθανόν να υπάρχουν και ουσίες οργανικές, π.χ. άνθρακας. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει οξυγόνο και πιθανώς άνθρακας, ωστόσο δεν ξέρουμε σε τι ποσοστά» μας λέει ο δρ Κριμιζής.

«Στη νέα αποστολή θα υπάρχουν, μεταξύ άλλων, όργανα για τη μέτρηση του φάσματος και της έντασης των ηλεκτρονίων, όργανα για την ανίχνευση και τη μέτρηση όλων των στοιχείων (υδρογόνο, ήλιο, θείο, οξυγόνο, άνθρακας, όλα αυτά που υποθέτουμε ότι υπάρχουν θα μετρηθούν με ακρίβεια). Πρόκειται για υπερβολικά ακριβείς αισθητήρες, η κατασκευή των οποίων στοιχίζει πάρα πολύ ακριβά».

Μικροτσίπ ελληνικά και κοσμογυρισμένα

Είναι η έκτη φορά που ο επιστήμονας θα «πάει» στον Δία. Εχει ήδη συμμετάσχει σε πέντε πειράματα αποστολών της NASA προς τον «γίγαντα» του ηλιακού μας συστήματος. Οπως λέει ο ίδιος, είναι όμως, παρ’ όλα αυτά, η πρώτη φορά που η Ευρώπη στέλνει αποστολή εκεί και γι’ αυτό του ζητήθηκε να βοηθήσει. «Τους είπα ότι δέχομαι αν λάβει μέρος και η Ελλάδα».

Στο πείραμα PEP ως συνεργαζόμενος ερευνητής λαμβάνει μέρος και ο Θεόδωρος Σαρρής, επίκουρος καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, που μαζί με την ομάδα του έχουν σχεδιάσει μικροτσίπ με τεράστια ανθεκτικότητα στην ακτινοβολία.

«Για να καταλάβετε τι γίνεται στον Δία από πλευράς ακτινοβολίας, αν βάλετε το κινητό σας στην επιφάνεια της Ευρώπης ή του Γανυμήδη, σε 10 λεπτά όλα τα ηλεκτρονικά μέρη του θα έχουν αχρηστευθεί λόγω της ακτινοβολίας. Η τεχνολογία που ανέπτυξαν οι ερευνητές αντέχει δύο ολόκληρα χρόνια στη συγκεκριμένη ακτινοβολία. Τα μικροτσίπ έχουν λάβει αναγνώριση από την ESA και έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε διάφορες αποστολές, ακόμη και στη ρουκέτα Ariane, η οποία εκτοξεύει τους δορυφόρους επικοινωνίας και καιρού».

To «JUICE», σύμφωνα με τον ειδικό, θα παραμείνει στο Διάστημα για όσο αντέξει. Αντικειμενικός στόχος είναι να πραγματοποιήσει όλες τις επιστημονικές μετρήσεις μέσα σε διάστημα δύο ετών.

«Στην πραγματικότητα, ο χρόνος θα εξαρτηθεί από το πόσο θα αντέξουν τα κυκλώματά του στην ακτινοβολία. Γι’ αυτό και η ελληνική συμμετοχή με τα ανθεκτικά στην ακτινοβολία μικροτσίπ είναι βασική. Σκοπός είναι να διενεργηθούν αρχικά μετρήσεις στην Ευρώπη και στην Καλλιστώ και στη συνέχεια στον Γανυμήδη, όπου το “JUICE” θα γίνει τεχνητός δορυφόρος».

Για να καταλάβουν ακριβώς τι υπάρχει εκεί σε λεπτομερές επίπεδο, οι επιστήμονες χρειάζονται περισσότερες μετρήσεις και σε διαφορετικά μήκη κύματος ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν σε διαφορετικές εκτιμήσεις.

Ραντάρ που «τρυπά» τον πάγο

«Το “JUICE” έχει ένα ειδικό ραντάρ το οποίο έχει την ικανότητα να περνά μέσα από τον πάγο και να φτάνει στην επιφάνεια του νερού. Με την αντανάκλαση των κυμάτων θα μπορεί να μετρήσει το πάχος του πάγου, αν είναι το ίδιο σε όλη την επιφάνεια του δορυφόρου ή περισσότερο στον Βόρειο ή στον Νότιο Πόλο κτλ. Πρόκειται για απόκτηση γνώσης σε πολύ λεπτομερές επίπεδο. Μέσω της διαδικασίας αυτής δημιουργούνται και τα μοντέλα για το πώς π.χ. σχηματίστηκε το φεγγάρι κτλ. Αν, π.χ., αποδειχθεί ότι σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης ο φλοιός έχει πάχος ενός χιλιομέτρου ή 100 μέτρων, αυτό θα μπορούσε να κατευθύνει την έρευνα στο μέλλον, μια μελλοντική προσεδάφιση ή γεώτρηση».

«Πολλοί λένε “ε, τώρα γιατί ανακατεύεστε εσείς στην Ελλάδα με το Διάστημα;”. Σε τέτοιου είδους τεχνολογίες όμως θα μπορούσε να βασιστεί η ανάκαμψη της οικονομίας μας. Πιστεύω ότι μέσω της προώθησης των νέων τεχνολογιών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων θα αρχίσει η αναγέννηση των εξαγωγών προϊόντων υψηλού επιπέδου. Αυτό επιδιώκουμε στο ΕΣΕΤ. Με τον τρόπο αυτόν ελπίζουμε να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε και το λεγόμενο “brain drain”, το φαινόμενο που παρατηρούμε στις ημέρες μας κατά το οποίο τα νέα παιδιά φεύγουν στο εξωτερικό. Γιατί εδώ δεν μιλάμε για ανθρώπους που θα πάνε να δουλέψουν σε εργοστάσια αλλά για εξειδικευμένους επιστήμονες που θα αναζητήσουν εργασία σε πανεπιστήμια και μεγάλες επιχειρήσεις και είναι περιζήτητοι» αναφέρει ο δρ. Κριμιζής.

Ποιος είναι ο δρ Κριμιζής


Ο δρ Σταμάτης Κριμιζής

Ο δρ Σταμάτης Κριμιζής γεννήθηκε στη Χίο. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, στις ΗΠΑ και το 1965 έλαβε το Διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο της Αϊοβα, όπου και υπηρέτησε ως καθηγητής.

Το 1968 μετακινήθηκε στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, όπου το 1980 έγινε επιστημονικός διευθυντής, το 1991 επικεφαλής της Διοίκησης Διαστήματος και το 2004 επίτιμος διευθυντής.
Είναι επικεφαλής ερευνητής σε διάφορες διαστημικές αποστολές της NASA, συμπεριλαμβανομένων και των Voyager 1 και 2, και στην αποστολή του Cassini-Huygens στον Κρόνο και στον Τιτάνα.

Εχει σχεδιάσει όργανα που έχουν ταξιδέψει και στους οκτώ πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος και με την εν εξελίξει αποστολή New Horizons, η οποία κατευθύνεται προς τον Πλούτωνα. Στο ενεργητικό του έχει περισσότερες από 530 δημοσιευμένες εργασίες σε επιστημονικά έντυπα, ενώ έχει γράψει και βιβλία σχετικά με τη φυσική του Ηλίου, τον μεσοαστρικό χώρο, τις πλανητικές μαγνητόσφαιρες και την ηλιόσφαιρα.

Εχει λάβει δύο φορές το Exceptional Scientific Achievement Medal της NASA και είναι μέλος των American Physical Society, American Geophysical Union, American Association for the Advancement of Science και American Institute of Aeronautics and Astronautics.

Το 2002 βραβεύθηκε με το τιμητικό COSPAR’s Space Science Award, ενώ έχει αποσπάσει πολλές άλλες διακρίσεις όπως το Basic Sciences Award της Διεθνούς Ακαδημίας Αστρoναυτικής και το χρυσό μετάλλιο του CEAS (Council of European Aerospace Societies) τo 2011. Ως μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από 2004 διευθύνει το Γραφείο Ερευνας της Επιστήμης του Διαστήματος. Από το 2006 ως το 2010 υπηρέτησε ως αντιπρόσωπος της Ελλάδας στο συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και από τον Σεπτέμβριο του 2010 ως πρόεδρος έχει αναλάβει τα ηνία του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ).

physicsgg.

Δημοτικά τραγούδια

Ο Ήλιος και τα’ αστέρια απαντώνται συχνά στα δημοτικά μας τραγούδια για να εκφράσουν αγάπη, θαυμασμό και τρυφερότητα ή για να λειτουργήσουν ανθρωπομορφικά. Συχνά επίσης θα τα δούμε σε μαντινάδες και σε παινέματα κάθε είδους και περίστασης, καθώς και σε νανουρίσματα.

1.

Ο ήλιος επαντρεύτηκε και πήρε το φεγγάρι,

εκκάλεσε και στη χαρά συμπεθερούς τ' αστέρια.

Τα σύννεφα τους έστρωσε στρώματα για να κάτσουν,

τους έβαλε προσκέφαλα τις ράχες ν' ακουμπήσουν,

τους έβαλε και τράπεζα στους κάμπους τα λουλούδια,

τους έβαλε φαΐ να φάν' το μόσκο και τα άνθια,

κρασί τους έδωκε να πιουν θάλασσες και ποτάμια.

Κι απ' όλα τ' αστέρια τ' ουρανού ο Αυγερινός δεν ήρθε.

Κι αυτού προς το ξημέρωμα ο Αυγερινός εφάνη.

Φέρνει τον ύπνο ζωντανό, στα νιόπαντρα πεσκέσι,

φέρνει και στους συμπεθερούς λυχνάρι να τους φέξει,

να φύγ' να παν στα σπίτια τους, τα νιόπαντρα νυστάζουν.

2.

Κόκκινα' αχείλι εφίλησα κι έβαψε το δικό μου,

και στο μαντίλι το ‘συρα κι έβαψε το μαντίλι

και στο ποτάμι το 'πλυνα κι έβαψε το ποτάμι

κι έβαψε η άκρη του γιαλού κι η μέση του πελάγου.

Κατέβει ο αϊτός να πιει νερό κι εβάψαν τα φτερά του

κι έβαψε ο ήλιος ο μισός και το φεγγάρι ακέριο.

3.

Όντα σ' εγέννα η μάνα σου, ο ήλιος εκατέβει

και σου 'δωκε την ομορφιά και πάλι ματανέβει.

4.

Ποιος ήλιος λαμπερότατος σου 'δωκε την ανθάδα,

και ποια μηλιά γλυκομηλιά τη ροδοκοκκινάδα;

5.

Σαν τι το θέλει η μάνα σου τη νύχτα το λυχνάρι,

από' 'χει μεσ στο σπίτι της τ' Αυγούστου το φεγγάρι;

6.

Ο ήλιος βασιλεύει και η μέρα σώνεται,

κι ο νους μου απ’ την αγάπη δε συμμαζώνεται.

Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης μου την πόρτα,

το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης μου τον κήπο.

7.

Ως τρέμουν τ 'άστρα τ' ουρανού όντε θα ξημερώσει,

τρέμει κι εμέ η καρδούλα μου όντε θα σ 'ανταμώσει.

8.

Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι χαλινάρι,

το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχομου' κάθε βράδυ.

9.

Αυτό τ' αστέρι το λαμπρό, που πάει κοντά στην Πούλια

αυτό μου φέγγει κι έρχομαι, κόρη μ', στον οβορό σου.

Χτυπώ τη θήρα δυο φορές, το παραθύρι πέντε.

10.

Να μου το πάρεις, Ύπνε μου τρεις βίγλες θα του βάλω,

τρεις βίγλες, τρεις βιγλάτορες, κι οι τρεις αντρειωμένοι.

Βάλλω τον Ήλιο στα βουνά, τον αετό στους κάμπους,

τον κυρ Βοριά το δροσερό ανάμεσα πελάγου.

Ο Ήλιος εβασίλεψεν, ο αϊτός αποκοιμήθη,

κι ο κυρ Βοριάς ο δροσερός στης μάνας του πηγαίνει.

12.

- Γιε μ', που 'σουν χτες, που 'σουν προχτές, που 'σουν την άλλη νύχτα; Μήνα με τ' άστρι μάλωνες, μήνα με το φεγγάρι, μήνα με τον αυγερινό, που 'μαστ' αγαπημένοι;

- Μήτε με τ' άστρι μάλωνα, μήτε με το φεγγάρι, μήτε με τον αυγερινό, οπού 'στ' αγαπημένοι. Χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια.

13.

Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι,

κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.

κοιμήσου, που παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου….

Δημοτικά Τραγούδια, Ν. Γ. Πολίτη, Εκδόσεις Γράμματα, 1991

Τι είναι οι Κοσμικές Ακτίνες και Κοσμική σκόνη?

ΚΟΣΜΙΚΕΣ ΑΚΤΙΝΕΣ:


Οι κοσμικές ακτίνες ή κοσμική ακτινοβολία είναι μία κατηγορία ακτινοβολίας που αποτελείται από σωματίδια υψηλών ενεργειών (που κινούνται δηλαδή με υπερσχετικιστικές ταχύτητες) τα οποία παράγονται σε κάποιο μέρος του Σύμπαντος μακριά από τη Γη και προσκρούουν στην ατμόσφαιρα της Γης με ανιχνεύσιμα αποτελέσματα.

Οι κοσμικές ακτίνες αποτελούνται κυρίως από ατομικούς πυρήνες, δηλαδή θετικά φορτισμένα ηλεκτρικώς σωματίδια, περίπου 87% πρωτόνια, 12% σωμάτια άλφα (πυρήνες ηλίου) και λίγους βαρύτερους πυρήνες — οι σχετικές περιεκτικότητες είναι συγκρίσιμες με τις ηλιακές. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό των κοσμικών ακτίνων είναι ακτίνες γ (φωτόνια) πολύ υψηλών ενεργειών, ηλεκτρόνια και νετρίνα.

Οι κινητικές ενέργειες των σωματίων των κοσμικών ακτίνων εκτείνονται σε 14 τάξεις μεγέθους, με τη ροή (αριθμός σωματίων ανά μονάδα επιφάνειας και χρόνου) στην περιοχή της Γης να είναι ανάλογη του αντιστρόφου του κύβου της ενέργειας. Η μεγάλη αυτή διαφορά στις ενέργειες υποδεικνύει τη μεγάλη ποικιλία των πηγών της κοσμικής ακτινοβολίας: Οι διαδικασίες παραγωγής εκτείνονται από ηλιακά φαινόμενα μέχρι μυστηριώδεις διαδικασίες υψηλών ενεργειών στα βάθη του Σύμπαντος. Μία κοσμική ακτίνα (1 σωμάτιο) μπορεί να φθάσει σε ενέργεια τα1020 ηλεκτρονιοβόλτ (περίπου 50 Joules, η ενέργεια μιας μπάλας του τένις που κινείται με 151 χιλιόμετρα την ώρα). Καμιά μηχανή (επιταχυντής) κατασκευασμένη από τον άνθρωπο δεν μπορεί να επιταχύνει κάποιο σωμάτιο σε τόσο μεγάλες ενέργειες.


ΚΟΣΜΙΚΗ ΣΚΟΝΗ:

Η κοσμική σκόνη ή διαστημική σκόνη αποτελείται από σωματίδια ύλης σε στερεά κατάσταση, που βρίσκονται στον πέρα από τη Γη διαστημικό χώρο. Η μέση διάμετρος αυτών των σωματιδίων κυμαίνεται από συσσωματώματα λίγων μορίων μέχρι 0,1 χιλιοστόμετρο.

Η κοσμική σκόνη διακρίνεται με βάση τη θέση της σε διαγαλαξιακή, διαστρική ή μεσοαστρική, διαπλανητική και σκόνη που περιφέρεται γύρω από πλανήτες. Η διαπλανητική σκόνη που βρίσκεται στο χώρο μεταξύ των πλανητών του Ηλιακού μας Συστήματος προκαλεί τα αστρονομικά φαινόμενα του ζωδιακού και του αντιζωδιακού φωτός.

Κάποτε η κοσμική σκόνη θεωρείτο μόνο μία ενόχληση για τους αστρονόμους, καθώς μειώνει το φως που δεχόμαστε από τα ουράνια σώματα, και είναι γνωστή η διαστρική απορρόφηση ή μεσοαστρική απορρόφηση του φωτός των αστέρων του Γαλαξία που προκαλεί η διαστρική σκόνη, για την οποία έχουν προταθεί διάφοροι εμπειρικοί νόμοι. Ωστόσο, όταν ήλθε η εποχή των αστρονομικών παρατηρήσεων σο υπέρυθρο, τα σωματίδια της κοσμικής σκόνης ανακαλύφθηκε ότι διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο σε αστροφυσικές δεργασίες. Π.χ. η σκόνη παίζει ρόλο στα πρώτα στάδια του σχηματισμού ενός νέου αστέρα και στο σχηματισμό πλανητών. Στο Ηλιακό Σύστημα η μελέτη της είναι απαραίτητη για την κατανόηση των εξωτερικών διάχυτων δακτυλίων του Δία, του Κρόνου, του Ουρανού και του Ποσειδώνα, καθώς και των κομητών.

Η μελέτη της διαστημικής σκόνης συνιστά ένα πολύπλευρο επιστημονικό ζήτημα, που άπτεται αρκετών διαφορετικών επιστημονικών κλάδων: της Φυσικής (Φυσική Στερεάς Καταστάσεως, Ηλεκτρομαγνητισμός, Στατιστική Φυσική, διάδοση της θερμότητας), των Μαθηματικών (φράκταλς), της Χημείας, της Μετεωριτολογίας και όλων των κλάδων της Αστρονομίας και της Αστροφυσικής. Πραγματικά, οι κόκκοι της κοσμικής σκόνης εξελίσσονται κυκλικά: χημικώς, φυσικώς και δυναμικώς. Η εξέλιξή τους ακολουθεί τα μονοπάτια δια των οποίων το Σύμπαν ανακυκλώνει την ύλη με διαδικασίες ανάλογες με αυτές που εμείς οι άνθρωποι ανακυκλώνουμε υλικά: παραγωγή, αποθήκευση, μεταλλαγή, διαφοροποίηση, κατανάλωση και απόρριψη. Αυτά στο Σύμπαν συμβαίνουν σε περιοχές όπως τα διάχυτα νεφελώματα, τα ψυχρά μοριακά νέφη οι περιαστρικοί δίσκοι γύρω από νεογέννητους αστέρες, και αλλού.

Η Επιστήμη της αστρονομίας στην αρχαία Ελλάδα

Η ιστορία της Αστρονομίας

Αστρονομία είναι η επιστήμη πού μελετάει τα ουράνια σώματα: τον Ήλιο, τους πλανήτες, τη Σελήνη (γενικά το πλανητικό μας σύστημα), τα αστέρια και τους Γαλαξίες. Συγκεκριμένα, η αστρονομία έρευνα τις κινήσεις, τις θέσεις και τις αποστάσεις των σωμάτων αυτών, το σχήμα, το μέγεθος, τη φυσική κατάσταση, τη χημική σύνθεση και την εξέλιξή τους και γενικά τις επιδράσεις πού το καθένα από τα σώματα αυτά εξασκεί στο άλλο. Η αστρονομία μελετάει επίσης τους νόμους πού ακολουθούν τα ουράνια σώματα στις κινήσεις τους. Ακόμη έρευνα τους γενικούς νόμους της δομής και της εξέλιξης του Σύμπαντος.

Η αστρονομία είναι μία από τις παλαιότερες φυσικές επιστήμες και χρειάστηκε πολλές εκατοντάδες χρόνια για να φτάσει στο σημερινό ανώτερο επίπεδο της, ώστε να μπορεί να δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις ακόμη και σε δύσκολα προβλήματα της επιστήμης. Σήμερα, χάρη στην αστρονομία, πολλά φαινόμενα πού τα νόμιζαν οι άνθρωποι «μυστήρια της φύσης» αποκαλύφτηκαν, έτσι πού ο πολύς κόσμος να τα θεωρεί πια σαν απλά και φυσικά πράγματα.

Για να υψώσουν την αστρονομία στο σημερινό της επίπεδο οι μελετητές και οι αστρονόμοι χρειάστηκε να πολεμήσουν όχι μονάχα με το τρομερό, το αχανές, το ασύλληπτο Σύμπαν, για να του αποσπάσουν τα «μυστικά» του. Χρειάστηκε επίσης να καταπολεμήσουν το φόβο, το δέος και τις προλήψεις των ανθρώπων για το Σύμπαν. Για αιώνες ολόκληρους, η αστρονομία κρατιόταν ναρκωμένη εξαιτίας των προλήψεων αυτών. Είναι γνωστή η περιπέτεια του μεγάλου Γαλιλαίου επειδή υποστήριζε πώς η Γη κινείται. Χρειάστηκε να περάσουν πολλοί αιώνες ώσπου να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την «εγωιστική» επιμονή πώς η Γη μας αποτελεί το κέντρο του Κόσμου και να δεχτεί πώς η Γη δεν είναι παρά ένα απειροελάχιστο μόριο στο Σύμπαν.

Η αστρονομία, εκτός από το καθαρά επιστημονικό, το θεωρητικό δηλαδή έργο της, εξυπηρετεί σοβαρά και τις άμεσες πρακτικές ανάγκες του ανθρώπου. Η αστρονομία π.χ. λύνει προβλήματα σχετικά με τη μέτρηση του χρόνου και τη σύνταξη των ημερολογίων. Χρησιμεύει επίσης στη γεωγραφία και στη γεωδαισία, για να προσδιορίζεται ή γεωγραφική θέση των σημείων της Γης. η ναυτιλία εξάλλου είναι στενά συνδεμένη με το έργο της αστρονομίας. η αστρονομία εξετάζει ακόμη τη δομή και τη συμπεριφορά της ύλης κάτω από τις πιο διαφορετικές συνθήκες, καθώς και την επίδραση του Ήλιου σε διάφορες πολύπλοκες φυσικές διεργασίες πού γίνονται πάνω στη Γη. Μας βοηθάει στο να υπολογίζουμε τις κινήσεις των τεχνητών δορυφόρων και των διαπλανητικών βλημάτων. Επεκτείνει την πειραματική βάση των φυσικών επιστημών. Και γενικά το έργο της είναι συνδεμένο με τη μηχανική, τη φυσική και τη χημεία πού εξυπηρετούν άμεσες ανάγκες του ανθρώπου. Η αστρονομία, όπως και άλλες επιστήμες, δημιουργήθηκε από τις άμεσες πρακτικές ανάγκες της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Οι άνθρωποι, για να ρυθμίζουν τις καθημερινές ώρες της εργασίας τους, έπρεπε να παρακολουθούν την ανατολή και τη δύση του Ήλιου. Για να καλλιεργούν τα χωράφια τους και για να αναπτύσσουν την κτηνοτροφία τους, έπρεπε να προσέξουν πώς οι εποχές του έτους αλλάζουν κανονικά και πώς μαζί τους αλλάζουν και οι καιρικές συνθήκες πού εξυπηρετούν η βλάπτουν τις καλλιέργειες τους. Έτσι, οι άνθρωποι άρχισαν να παρακολουθούν συστηματικά τα ουράνια σώματα και έφτιαξαν τα σεληνιακά ημερολόγια (με βάση τις φάσεις της Σελήνης) και τα ηλιακά.

Οι πρώτοι πού καταπιάστηκαν με αστρονομικές έρευνες ήταν οι Κινέζοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Χαλδαίοι, οι Φοίνικες, οι Ινδοί, οι Εβραίοι, οι Αιγύπτιοι και γενικά οι ανατολικοί λαοί. Οι αρχαιότερες γνωστές αστρονομικές παρατηρήσεις προέρχονται από τους Κινέζους οι όποιοι 2000 χρόνια π.Χ. ασχολούνταν με την αστρονομία. Από τον ΣΤ' αιώνα π.Χ. μερικοί λαοί της Ανατολής κατείχαν αρκετές αστρονομικές γνώσεις. Στην αρχαία Κίνα και στη Βαβυλώνα, εκτός από τις βασικές μονάδες του έτους (ημέρες, μήνες, εποχές, χρόνο), ήταν γνωστή και η κλίση του ισημερινού, καθώς και η περιοδικότητα (ή εμφάνιση δηλαδή κατά ορισμένα διαστήματα) των ηλιακών και των σεληνιακών εκλείψεων (σάρος). Ό πρώτος κατάλογος των αστέρων συντάχτηκε στην Κίνα τον Δ' αιώνα. π.Χ.

Στην αρχαία Ελλάδα, και λίγο αργότερα στην Κίνα, είχε διατυπωθεί η θεωρία πώς η Γη είναι σφαιρική και όχι επίπεδη. Οι Αιγύπτιοι επίσης είχαν βαθιές γνώσεις. Είχαν καταφέρει να προσδιορίσουν με μεγάλη ακρίβεια τη διάρκεια του έτους και τις πυραμίδες τους τις έχτιζαν, καθώς φαίνεται, με ακριβή αστρονομικό προσανατολισμό. Στην αρχαία Ελλάδα είχε αρχίσει η συστηματική μελέτη της αστρονομίας. Ό Αριστοτέλης είχε διατυπώσει μια γενική θεωρία για τη δομή του Σύμπαντος και τοποθετούσε τη Γη στο κέντρο του Σύμπαντος. Ένα περίπου αιώνα αργότερα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος διατύπωσε την άποψη πώς ο Ήλιος (και όχι η Γη) είναι το κέντρο του Σύμπαντος. Και πώς η Γη περιστρέφεται ως πλανήτης γύρω από τον Ήλιο, αλλά ταυτόχρονα περιστρέφεται και γύρω από τον άξονα της. Στον Γ' αιώνα π.Χ. ο Ερατοσθένης προσδιόρισε πρώτος το μέγεθος της Γης με μεγάλη ακρίβεια, παρά τα πενιχρά μέσα πού διέθετε τότε η επιστήμη.

Στο Β' αιώνα π.Χ. ο Ίππαρχος διατύπωσε μία θεωρία για την κίνηση των πλανητών, έφτιαξε κατάλογο με 1.022 αστέρια, προσδιόρισε την απόσταση της Σελήνης από τη Γη και ανακάλυψε ένα σπουδαίο αστρονομικό φαινόμενο, τη μετατόπιση δηλαδή του σημείου της εαρινής ισημερίας. Στην αρχαία όμως Ελλάδα με την αστρονομία είχαν ασχοληθεί και πολλοί άλλοι σοφοί, όπως ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Πυθαγόρας, ο Πλάτωνας, ο Εύδοξος, ο Ηρακλείδης (από τον Πόντο) κ.&. Οι γόνιμες εργασίες τους αποτέλεσαν σημαντικά εφόδια για την ανάπτυξη της αστρονομίας.

Στη «Μαθηματική σύνταξη» (Β' αιώνας μ.Χ.,) ο Πτολεμαίος είχε συγκεντρώσει και είχε συστηματοποιήσει όλες τις αστρονομικές έρευνες και γνώσεις πού υπήρχαν έως τότε. η «Μαθηματική σύνταξη», στηριγμένη κυρίως στις εργασίες του Ίππαρχου, αποτέλεσε έως το ΙΣΤ’ αιώνα την πιο έγκυρη περιγραφική αστρονομία. το σύστημα του Κόσμου, όπως το φανταζόταν ό Αριστοτέλης και ο Πτολεμαίος, ήταν για 14 αιώνες παραδεκτό. Μόνο σε χώρες της Εγγύς και της Μέσης Ανατολής παρουσιάζεται αργότερα κάποιο «νέο πνεύμα» στην αστρονομία.

Οι Άραβες π.χ. είχαν μεταφράσει το έργο του Πτολεμαίου («'Αλ Μαγέστα»), έκαμαν θεωρητικές έρευνες τον Η' και Θ' αιώνα μ.Χ. και συνέθεσαν αρκετά αξιόλογους καταλόγους των άστρων. Τον Θ' αιώνα ο 'Αλ Μαμούν προσδιόρισε τις διαστάσεις της Γης με διάφορες μετρήσεις πού είχε κάμει στα περίχωρα της Βαγδάτης. Τον Γ' αιώνα ο Νασιρεντίν ίδρυσε αστεροσκοπείο στο Ν. Αζερμπαϊτζάν και σύνθεσε πίνακες για τις κινήσεις των πλανητών. Στην 'Ασσυρία, στη Χαλδαία, στην Αίγυπτο κ.λ.π. η αστρονομία την περίοδο αύτη συγχεόταν με την αστρολογία και έτσι εμποδιζόταν η ανάπτυξη της. Έως τα τέλη του Μεσαίωνα η αστρονομία γενικά, σε όλο τον κόσμο, παρεμποδιζόταν ακόμη από τις προλήψεις και από την αστρολογία η όποια είχε διαδοθεί και στην Ευρώπη.

Η αναγέννηση της αστρονομίας άρχισε τον ΙΣΤ’ αιώνα. Η ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου και η γέννηση της βιομηχανίας, έβαλαν νέα προβλήματα μπροστά στις επιστήμες και τις ενίσχυσαν στο να απαλλαγούν από τις προλήψεις του μεσαίωνα. Έτσι αρχίζει μία απότομη ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της αστρονομίας. Σε λίγα σχετικά χρόνια έγιναν πραγματικά σημαντικές ανακαλύψεις. Το 1543 ο Κοπέρνικος δημοσίευσε το περίφημο έργο του «Για την περιστροφή των ουρανίων σφαιρών» που αποτέλεσε αποφασιστικό βήμα για την ανάπτυξη της αστρονομίας. Η ανακάλυψη εξάλλου του τηλεσκοπίου, έδωσε στο Γαλιλαίο τη δυνατότητα να κάνει εντυπωσιακές ανακαλύψεις που επιβεβαίωναν τη θεωρία του Κοπέρνικου. Την ίδια περίοδο, ο Γερμανός μαθηματικός Ιωάννης Κέπλερ, ανακάλυψε τους τρεις νόμους της κίνησης των πλανητών, που αποδείκνυαν την ορθότητα της θεωρίας του Κοπέρνικου. Στα τέλη του ΙΖ’ αιώνα, ο Άγγλος φυσικός, αστρονόμος και μαθηματικός, Ισαάκ Νεύτωνας (1642-1727) ανακάλυψε το νόμο της παγκόσμιας έλξης και με τις θεωρητικές εργασίες του έδωσε νέα ώθηση στην αστρονομία.

Το 1781 ο Γερμανικής καταγωγής, Άγγλος αστρονόμος Χέρσελ (1738-1822) ανακάλυψε τον πλανήτη Ουρανό και διατύπωσε σωστές απόψεις για τη δομή του Γαλαξία. Το 1846 ανακαλύφθηκε ο πλανήτης Ποσειδώνας από το Γάλλο Λε Βεριέ και τον Άγγλο Άνταμς. Αξιοσημείωτο είναι πως ο Λε Βεριέ δεν ανακάλυψε τον Ποσειδώνα με το τηλεσκόπιο. Με θεωρητικές μαθηματικές μελέτες, στηριγμένος στις κατακτήσεις της αστρονομίας, απέδειξε πως σε ένα συγκεκριμένο μέρος του ουράνιου θόλου πρέπει να υπάρχει ένας πλανήτης. Τον πλανήτη αυτόν τον ξεχώρισαν αργότερα στο μέρος εκείνο με το τηλεσκόπιο και τον ονόμασαν Ποσειδώνα!

Η ανακάλυψη του νόμου της παγκόσμιας έλξης από το Νεύτωνα αποτέλεσε σταθμό για την ανάπτυξη της αστρονομίας και την πραγματοποίηση νέων επιστημονικών ερευνών. Τις σχετικές εργασίες τις συστηματοποίησε και τις ανέπτυξε σε βάθος ο Γάλλος αστρονόμος Πέτρος Λαπλάς (1796) στο πεντάτομο σύγγραμμα του «Ουράνια μηχανική». Το 1847 ο Ρώσος αστρονόμος Β. Στρούβε (1793-1864) αποσαφήνισε την εικόνα του αστρικού κόσμου στην περιοχή του Ήλιου και έκαμε πρώτη φορά ποσοτική εκτίμηση της απορρόφησης του Φώτος στο διάστημα. Το 1859 άλλος Ρώσος αστρονόμος, ο Μ. Α. Κοβάλσκυ, διατύπωσε τη θεωρία περιστροφής του γαλαξία μας γύρω από το κέντρο της μάζας του.

Στο μεταξύ, η ανακάλυψη και η χρήση της φωτογραφίας και του φασματοσκοπίου κατά το ΙΘ’ αιώνα, έδωσαν νέα αποφασιστική ώθηση στην εξέλιξη της αστρονομίας και σε νέες σπουδαίες ανακαλύψεις. Έγινε πρώτα-πρώτα η φωτογράφηση και η καταγραφή μερικών εκατομμυρίων αστεριών. Εξακριβώθηκαν έπειτα οι ιδιαίτερες κινήσεις και μετρήθηκαν οι ταχύτητες πολλών χιλιάδων αστεριών. Το 1927 ανακαλύφθηκε ο νόμος περιστροφής του Γαλαξία μας. Και στην περίοδο της δεκαετίας 1930-1940, οι αστρονόμοι διατύπωσαν θετικά συμπεράσματα για τη δομή και τις διαστάσεις του γαλαξία μας.

Τα επιτεύγματα της ατομικής και πυρηνικής φυσικής ώθησαν στην ανάπτυξη της θεωρητικής αστροφυσικής. Έτσι έγινε δυνατό να μελετηθούν και να βγουν θετικά συμπεράσματα για την ατμόσφαιρα που επικρατεί στα αστέρια και για τις πυρηνικές και άλλες διεργασίες που γίνονται στον Ήλιο, στα αστέρια και στα νεφελώματα. Μεγάλες επιτυχίες σημειώθηκαν και στον τομέα της αστρομετρίας. Με την ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και τις τεχνολογίας, έγινε δυνατό να εφαρμοστούν νέες μέθοδοι και νέα μέσα για τις ακριβείς αστρονομικές μετρήσεις. Η εφεύρεση της τηλεόρασης και των ραδιοτηλεπικοινωνιών πρόσφερε νέες, ευρύτατες δυνατότητες για τις αστρονομικές παρατηρήσεις και για τις μετρήσεις. Προσδιορίστηκε έτσι με μεγαλύτερη ακρίβεια ο χρόνος κίνησης των ουρανίων σωμάτων και έγινε δυνατό να διαπιστωθεί η ανισόμερη περιστροφή της Γης. Η ανακάλυψη τέλος της ηλεκτρονικής και η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών μεγάλης ταχύτητας, έδωσαν τη δυνατότητα για νέες παρατηρήσεις και για ακριβέστερες μετρήσεις. Έτσι ορισμένες παλαιότερες θεωρίες για τις κινήσεις των πλανητών και για τις αλληλεπιδράσεις τους, αναθεωρήθηκαν και διατυπώθηκαν νέες. Η ανάπτυξη της αστροναυτικής με τα νέα μέσα (πυραύλους και διαστημόπλοια) άνοιξε νέους ορίζοντες και νέες δυνατότητες στην αστρονομία. Τη βοήθησε στο να εξερευνήσει ιδιαίτερα τη Σελήνη, τον Άρη και την Αφροδίτη.

Όπως ήταν επόμενο, οι μεγάλες ανακαλύψεις των φυσικών επιστημών στα τέλη του ΙΘ' αιώνα και στις αρχές του Κ' δημιούργησαν προβλήματα, ένα είδος «κρίσης» για τις φυσικές αυτές επιστήμες και για την αστρονομία. η εξέλιξη των επιστημών και τα επιτεύγματα τους θέτουν νέα προβλήματα, νέους στόχους. Έτσι, πολλές απόψεις, υποθέσεις, θεωρίες κ.λ.π. συμπληρώνονται, αναθεωρούνται η και απορρίπτονται ολότελα κάτω από το φως των καινούριων ανακαλύψεων των επιστημών. Γι' αυτό δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι ακόμη και σε βασικά ζητήματα της αστρονομίας υπάρχουν διάφορες απόψεις και διάφορες θεωρίες: το Σύμπαν είναι άπειρο ή πεπερασμένο; Ή είναι πεπερασμένο και άπειρο ταυτόχρονα; Πώς γεννήθηκε το Σύμπαν; Τι σημαίνει η λεγόμενη «φυγή» των Γαλαξιών; Πλήθος από παρόμοια ερωτηματικά και από αντίστοιχες απόψεις διατυπώνονται από τους ερευνητές. Γεγονός όμως αναμφισβήτητο είναι πώς η πρόοδος και οι ανακαλύψεις της αστρονομίας προχωρούν με γρήγορα βήματα, έτσι πού να έχουμε σήμερα σαφείς και αναμφισβήτητες απαντήσεις - αλήθειες για τη θέση της Γης στο πλανητικό σύστημα, για τη σχέση της με τον κόσμο πού μας περιβάλλει, για την αρχιτεκτονική, δηλαδή τη δομή του Σύμπαντος και για πολλά άλλα. Και η ασταμάτητη πρόοδος της αστρονομίας και της επιστήμης γενικά θα μας επιτρέπει να γνωρίζουμε ολοένα καινούρια και άγνωστα πράγματα και για τους πλανήτες και για τα αστέρια γενικά, ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή πού ο άνθρωπος πάτησε πια το πόδι του στη Σελήνη και οδεύει πλέον για τον Άρη.

2. Οι αρχαίοι Έλληνες Αστρονόμοι και οι θεωρίες τους για το Σύμπαν και το Ηλιακό Σύστημα

Οι θεωρίες για τον σχηματισμό του ηλιακού μας συστήματος, ξεκινάνε από τη Θεογονία του Ησίοδου, τα Ορφικά, τα έπη του Ομήρου, και καταλήγουν στον 18ο αιώνα με την νεφελική θεωρίεα του Κάντ. Σήμερα η νεφελική θεωρία του Κάντ επεκτάθηκε και συμπληρώθηκε από τους Laplace, Hoyle, Kyiper και άλλους επιστήμονες, όπου με τη βοήθεια μοντέλων σε υπολογιστές, τα σύγχρονα τηλεσκόπια και τους δορυφόρους, όπως ο Hubble, τελειοποιήθηκε στη θεωρία της νεφελικής συμπύκνωσης.

Πως ξεκίνησε όμως η ιστορία; Από τη μυθολογία έχουμε το πρώτο μοντέλο της Γης. Μας το παρουσιάζει ο Ησίοδος στη Θεογονία του από το 700 π.χ. ήδη. Η επιστημονική σκέψη όμως σύντομα θα υπερισχύσει.

Τη μεγαλύτερη συνεισφορά μας προσέφερε ο Ίωνας φιλόσοφος Αναξίμανδρος ο οποίος αναγνώρισε ότι η Γη είναι ένα ουράνιο σώμα, κυλινδρικού σχήματος, απομονωμένο στο διάστημα. Με άλλα λόγια διατύπωσε για πρώτη φορά την άποψη ότι η Γη είναι μετέωρη στο διάστημα. Γνωστή είναι η παραδοχή των αρχαίων Ελλήνων για την σφαιρικότητα της γης. Ο Έλληνας φιλόσοφος Πυθαγόρας (περίπου 580 - 500 π.Χ.) υπήρξε ο πρώτος Έλληνας που υποστήριξε ότι η Γη δεν είναι επίπεδη αλλά σφαιρική. Η ιδέα της σφαιρικής Γης που διαμορφώθηκε στο περιβάλλον των Πυθαγορείων δεν στηρίχθηκε σε πειραματικά δεδομένα αλλά μάλλον υποστηρίχθηκε για λόγους γεωμετρικής ωραιότητας και αναλογίας με την ουράνια σφαίρα. Και ο Παρμενίδης έκανε σχετικές αναφορές και ο Αριστοτέλης μάλιστα διατύπωσε έξι επιχειρήματα για να το αποδείξει. Οι αρχαίοι όχι μόνο γνώριζαν την σφαιρικότητα της γης, αλλά είχαν υπολογίσει και την περιφέρειά της!

Ο Αναξιμένης το 550 π.Χ. υπέθεσε ότι τα άστρα ήταν στερεωμένα σε μια κούφια σφαίρα η οποία είχε μέσα τη Γη, τη Σελήνη και όλα τα ουράνια σώματα με κυκλική τροχιά. Τα άστρα έδιναν φως αλλά όχι θερμότητα διότι ήταν πολύ μακριά. Στη τάξη των επτά Ουρανών διακρίνουμε τη Σφαίρα των Απλανών, το Κρόνο, το Δια, τον Άρη, τον Ήλιο, την Αφροδίτη, τη Σελήνη και τη Γη. Ο Εύδοξος της Κνίδου ήταν ο πρώτος που έδωσε θεωρητική εξήγηση της κίνησης των πλανητών. Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός (388 - 315 π.Χ.) από την άλλη, δήλωνε πως ο Ερμής και η Αφροδίτη γυρίζουν γύρω από τον Ήλιο και η Γη γύρω από τον άξονα της. Ο Πυθαγόρας παρατηρώντας την μορφή της σκιάς που ρίχνει στη σελήνη η γη είχε καταλήξει επίσης στο συμπέρασμα της σφαιρικότητάς της. Τον 4ο αιώνα ο Αριστοτέλης στο έργο του "περί ουρανού" συνόψισε τους λόγους που οδηγούν στο σωστό συμπέρασμα της σφαιρικότητας της Γης. Αργότερα ο μαθητής του Αριστοτέλη Δικαίαρχος φτιάχνει τον πρώτο χάρτη της γης λαμβάνοντας υπ' όψη την σφαιρικότητά της. Ο Ερατοσθένης μάλιστα, που υπήρξε διευθυντής της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, απέδειξε πειραματικά τον ισχυρισμό του Αριστοτέλη για την σφαιρικότητα της γης.

Τo ηλιοκεντρικό σύστημα φαίνεται ότι αποτελούσε δόγμα των Ελευσίνιων αλλά και άλλων Μυστηρίων. Οι Πυθαγόρειοι γνώριζαν το ηλιακό σύστημα μιλώντας για δέκα πλανήτες. O Σέλευκος ήταν σίγουρος ότι η γη έχει διπλή κίνηση, γύρω απ' τον εαυτό της και ελλειπτική γύρω απ' τον ήλιο. Ο Δημόκριτος δήλωνε ότι τα άστρα είναι και αυτά ήλιοι σε μεγάλη απόσταση. Είναι αξιοπερίεργο τόσο για τους ιστορικούς της επιστήμης και της εξέλιξης της ανθρώπινης νόησης, όσο και για τους αστρονόμους, για ποιο λόγο το ηλιοκεντρικό σύστημα, αν και προτάθηκε ήδη από τα χρόνια της κλασσικής αρχαιότητας, δεν έγινε αποδεκτό από το φιλοσοφικό και θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής και έπρεπε να περάσουν δύο χιλιάδες περίπου χρόνια για να τοποθετηθούν η Γη και ο Ήλιος στην πραγματική κοσμική τους θέση. Είναι πλέον δεδομένο ότι ο πρώτος που πρότεινε το ηλιοκεντρικό σύστημα δεν ήταν ο Κοπέρνικος, αλλά ο Αρίσταρχος ο Σάμιος. Δάσκαλος του ήταν ο Στράτων από την Λάμψακο, λυκειάρχης του Λυκείου του Αριστοτέλη στην Αλεξάνδρεια το 287 π.Χ. Δυστυχώς δεν σώζεται το βιβλίο στο οποίο ανέφερε την θεωρία του ο Αρίσταρχος και επομένως δεν γνωρίζουμε πώς την τεκμηρίωσε. Γνωρίζουμε για αυτήν του την θεωρία μέσω του Αρχιμήδη.

Αλλά ας δούμε κάποια σημαντικά στοιχεία για κάποιους από αυτούς τους πρωτοπόρους της επιστημονικής σκέψης:

Αναξίμανδρος

Ο Αναξίμανδρος (610 π.Χ. – 546 π.Χ.) ήταν ένας φυσικός φιλόσοφος από την Ιωνία. Ήταν πολίτης της Μιλήτου, μαθητής του Θαλή και δάσκαλος του Αναξιμένη. Ήταν ένας επιτυχής μαθητής αστρονομίας και γεωγραφίας, και ένας πρώιμος προπομπός της ακριβούς επιστήμης. Λέγεται επίσης ότι εισήγαγε αστρονομικά όργανα όπως το ηλιακό ρολόι και τον γνώμονα στην αρχαία Ελλάδα. Έχει πιστωθεί και την δημιουργία του πρώτου χάρτη του κόσμου, ο οποίος ήταν σε κυκλική μορφή και έδειχνε τις τότε γνωστές χώρες ομαδοποιημένες γύρω από το Αιγαίο Πέλαγος (το οποίο ήταν στο κέντρο) και όλα περιβάλλονταν από τον ωκεανό. Η φήμη του οφείλονταν κυρίως στην δουλειά του για τη κοσμολογία: πήρε ως πρώτη αρχή μια ατελείωτη και χωρίς όρια αρχέγονη μάζα (άπειρον), η οποία ούτε γερνάει ούτε φθείρεται, και διαρκώς δίνει ύλη από την οποία τα πάντα προέρχονται. Έξω από το χωρίς όρια και ασαφή αυτό σώμα υπάρχει μια κεντρική μάζα— η γη, κυλινδρική στο σχήμα, να ισορροπεί σε ίση απόσταση από περιβαλλόμενες τροχιές φωτιάς, οι οποίες αρχικά είχαν γύριζαν όπως ο σκύλος γύρω από το δέντρο, μέχρι που η συνέχεια τους διακόπηκε και χωρίστηκαν σε αρκετές φυσαλίδες αέρα γεμάτες φωτιά και σε σχήμα τροχού.

Αναξιμένης

Ο Αναξιμένης από την Μίλητο (585 π.Χ. – 525 π.Χ.) ήταν ένας Έλληνας φιλόσοφος, πιθανόν ένας νεότερος σύγχρονος του Αναξίμανδρου, που λέγεται ότι ήταν μαθητής του ή φίλος του. Υποστήριξε ότι ο αέρας είναι η πηγή όλων των υπάρξεων, με τα ποικίλα συστατικά του, την παγκόσμια ύπαρξη του και την ασαφή σχέση του με όλα τα φαινόμενα της ζωής. Τα πάντα είναι αέρας σε διαφορετικούς βαθμούς συμπύκνωσης και κάτω από την επίδραση της θερμότητας, όπου και διαστέλλεται, και του ψύχους, όπου και συστέλλεται ο όγκος του, δίνει την ύπαρξη σε διάφορες μορφές. Η διαδικασία γίνεται βαθμιαία, και γίνεται σε δύο κατευθύνσεις, καθώς η θερμότητα και το ψύχος εναλλάσσονται. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένας ευρύς δίσκος της γης, που αιωρείται μέσα στον αέρα. Παρόμοιες συγκεντρώσεις παρήγαγαν τον ήλιο και τα άστρα, και η φλεγόμενη κατάσταση αυτών των σωμάτων οφείλεται στην ταχύτητα των κινήσεων τους.

Αναξαγόρας

Ο Αναξαγόρας (500 π.Χ.–428 π.Χ.) ήταν ένας προσωκρατικός Έλληνας φιλόσοφος. Ήταν μέλος της Ιωνικής Σχολής Φιλοσοφίας. Η πατρίδα του είναι οι Κλαζομενές στην Μικρά Ασία. Σε νεαρή ηλικία (464-462 π.Χ.) πήγε στην Αθήνα. Εκεί λέγεται ότι έμεινε για τριάντα χρόνια. Ο Περικλής τον αγαπούσε και τον θαύμαζε και ο ποιητής Ευριπίδης διέκρινε σε αυτόν έναν ενθουσιασμό για την επιστήμη και την ανθρωπότητα. Κάποιοι ειδικοί λένε ότι ακόμη και ήταν ανάμεσα στους μαθητές του. Έφερε την φιλοσοφία και το πνεύμα της επιστημονικής αναζήτησης από την Ιωνία στην Αθήνα. Οι παρατηρήσεις του για τα ουράνια σώματα τον οδήγησαν στο να διατυπώσει νέες θεωρίες για την τάξη στο σύμπαν. Αποπειράθηκε να δώσει μια επιστημονική θεώρηση των εκλείψεων, των μετεωριτών και του ήλιου, τον οποίο και περιέγραψε ως μια μάζα από φλεγόμενου μετάλλου, μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο. Τα ουράνια σώματα, ισχυρίστηκε, ήταν μάζες από πέτρα που αποσχίστηκαν από την Γη και ανεφλέγησαν από την γρήγορη περιστροφή. Αυτές οι θεωρίες τον έφεραν σε σύγκρουση με την κοινή πίστη. Τον συλλάβανε με την κατηγορία ότι αντίβαινε με το δόγμα της θρησκείας και τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την Αθήνα και να πάει στην Λάμψακο στην Ιωνία (434-433 π.Χ.) Πέθανε εκεί γύρω στο 428 π.Χ.. Ο Αναξαγόρας πρώτος υπεστήριξε ότι η σελήνη είναι ένας συμπαγής πλανήτης! Έλεγε ότι αρχή του κόσμου ήταν το χάος. Έπειτα, ο «νους», η πρωταρχική ουσία, ώθησε την ύλη σε περιδίνηση και τότε αποσπάστηκαν κομμάτια ύλης που διαπυρώθηκαν από τον αιθέρα και σχηματίστηκε ο ήλιος, η σελήνη, η γη και τα άλλα ουράνια σώματα. Έτσι, από το χάος σχηματίστηκε η ύλη. Κατά τον Αναξαγόρα δεν υπάρχει αρχή και τέλος. Τα πάντα μεταβάλλονται, αλλά τίποτα δεν χάνεται γιατί τα στοιχεία ενώνονται και αποσυντίθενται συνεχώς. Παράλληλα, ο Αναξαγόρας εισάγει και την έννοια του αιθέρα που επηρέασε την φυσική.

Μέτων

Τον 5ο αιώνα π.Χ έζησε ο Μέτων στην Αθήνα. Ήταν αστρονόμος, γεωμέτρης και μηχανικός. Αυτός επινόησε τον ημερολογιακό κύκλο, γνωστό και ως «κύκλο του Μέτωνα» ή «κύκλο της σελήνης», γιατί παρατηρώντας τις χρονολογίες των πανσελήνων επί 19 έτη μπορούν να προσδιοριστούν οι μελλοντικές πανσέληνοι. Ο κύκλος του Μέτωνα χρησιμοποιήθηκε αργότερα στο εβραϊκό ημερολόγιο και από την χριστιανική εκκλησία για τον προσδιορισμό των εορτών.

Αριστοτέλης

Τον 4ο αιώνα ο Αριστοτέλης (384 - 322 π.Χ.) στο έργο του "περί ουρανού" συνόψισε τους λόγους που οδηγούν στο σωστό συμπέρασμα της σφαιρικότητας της Γης. Οι ταξιδιώτες διηγούνταν τις αλλαγές που υφίστανται ο έναστρος θόλος όταν ταξίδευαν σε διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη. Για παράδειγμα, ένας παρατηρητής που ταξίδευε βόρεια του Εύξεινου Πόντου έβλεπε νέα άστρα που δεν έδυαν ποτέ. Από την άλλη, ο ταξιδιώτης που κατέβαινε προς νότο έβλεπε ένα ωραιότατο άστρο, όπως η Κάνοπος (αόρατο στην Ελλάδα) να είναι μόλις ορατό στη Ρόδο και να ανέρχεται σε νοτιότερους τόπους όπως στην Αλεξάνδρεια. Από παρόμοιες παρατηρήσεις έγινε φανερό ότι τέτοιες μεταβολές στον έναστρο ουρανό μπορούν να συμβαίνουν μόνο αν η Γη είχε σχήμα σφαιρικό. Έτσι, η ιδέα της επίπεδης Γης θα έπρεπε να απορριφθεί εφόσον δεν συμφωνούσε με τα δεδομένα της παρατήρησης από διαφορετικά σημεία της Γης. Στη διάρκεια μιας σεληνιακής έκλειψης (ο Ήλιος, η Γη, η Σελήνη βρίσκονται στην ίδια ευθεία) η σκιά της Γης μετατοπίζεται βαθμιαία πάνω στην επιφάνεια της Σελήνης σχηματίζοντας πάντα κυκλικό τόξο. Όταν ένα ιστιοφόρο απομακρύνεται, πρώτα εξαφανίζεται το κύτος (σκαρί) του και τελευταία το κατάρτι του ανεξάρτητα από την κατεύθυνση στην οποία κινείται.

Κατά τον Αριστοτέλη το Σύμπαν διαιρείται σε δύο περιοχές. Η μία φθάνει μέχρι της τροχιάς που διαγράφει, περί τη Γη, η Σελήνη και απαρτίζει τον "υποσελήνιο" τόπο χώρο όπου βασιλεύει η μεταβολή, η αλλοίωση, η γέννηση και η φθορά. Σ΄ αυτό το τόπο λαμβάνει χώρα η κυκλοφορική κίνηση των τεσσάρων απλών σωμάτων γης, ύδατος, αέρος και πυρός τα οποία ο Αριστοτέλης ακολουθώντας τη παραδομένη ορολογία ονομάζει αυτά "στοιχεία". Η άλλη περιοχή περιλαμβάνει τον "υπερσελήνιο" τόπο όπου εκεί βασιλεύει η "αϊδία κίνηση των αθανάτων αϊδίων ουσιών που φθάνει μέχρι της σφαίρας των απλανών. Σ΄ αυτόν δεν υπάρχουν τα τέσσερα γνωστά στοιχεία, αλλά την ύλη του την αποτελεί ένα "πέμπτο σώμα" ή πέμπτη ουσία, κοινώς λεγόμενη "πεμπτουσία" που είναι ο αιθήρ.

Ο Κόσμος στο σύνολό του αποτελεί σφαιρικό χώρο του οποίου το κέντρο κατέχει η επίσης σφαιρική Γη. Επειδή ο ουρανός στον παρατηρητή τον μετακινούμενο στην επιφάνεια της Γης δεν παρέχει προς θέα τους αυτούς αστερισμούς θεωρεί ο Αριστοτέλης ως βέβαιο ότι το σχήμα της Γης είναι σφαιρικό αλλά η σφαίρα Γη δεν είναι πολύ μεγάλη. Βρίσκει δε πιθανό ότι η απόσταση που χωρίζει τις Ηράκλειες στήλες με την Ινδική (Ινδίες) δεν είναι πολύ μεγάλη. "Διό τους υπολαμβάνοντας συνάπτειν τον περί τας Ηρακλείους στήλας τόπον τω περί την Ινδικήν, και τούτον τον τρόπον είναι την θάλατταν μίαν μη λίαν υπολαμβάνειν άπιστα δοκείν" (Περί ουρανού 298 α 8) (= "Γι αυτό προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι φρονούντες ότι υπάρχει συνέχεια μεταξύ του τόπου των Ηράκλειων στηλών και της Ινδικής και ότι έτσι η μεσολαβούσα θάλασσα είναι η αυτή, δεν υποστηρίζουν δοξασία υπερβολικά απίθανη"). Αυτό το χωρίο κατέστη αξιοσημείωτο διότι παρέσχε την αφορμή στον Κολόμβο να θεωρήσει ότι πλέοντας δυτικά μπορεί να φθάσει στην Ινδία. Σ΄ αυτό το χωρίο δε ο Σταγιρίτης σοφός, μας πληροφορεί το μήκος της περιμέτρου της γήινης σφαίρας: "και των μαθηματικών όσοι το μέγεθος αναλογίζεσθαι πειρώνται της περιφέρειας εις τετταράκοντα λέγουσιν είναι μυριάδας σταδίων. Εξ ών τεκμαιρομένοις ου μόνον σφαιροειδή τον όγκον αναγκαίον είναι της γης, αλλά και μη μέγαν προς το των άλλων αστέρων μέγεθος" (= "Και εκ των μαθηματικών όσοι επιθυμούν να υπολογίσουν το μέγεθος της περιφέρειας, λέγουν ότι είναι περίπου 40 μυριάδες σταδίων. Εξ αυτών συνάγεται το αναγκαίο συμπέρασμα ότι όχι μόνο δεν είναι σφαιροειδής ο όγκος της Γης αλλά και ούτε μέγας εν συγκρίσει με τους όγκους των άλλων αστεριών"). Οι τεσσαράκοντα μυριάδες σταδίων ισοδυναμούν με 73.000 χλμ. δηλαδή με το διπλάσιο σχεδόν του πραγματικού μήκους.

Από τον αιθέρα του "υπερσελήνιου" τόπου φέρεται να πιστεύει ο Αριστοτέλης ότι σύγκεινται και οι διαφανείς ομόκεντροι ουράνιες σφαίρες επί των οποίων είναι προσηλωμένοι οι απλανείς και οι πλανήτες. Από την ουσία δε αυτή ("πεπτουσία") αποτελείται επίσης το σώμα των απλανών αστέρων και των επτά πλανητών που τα θεωρεί όντα με ζωή και ψυχή, μη υποκείμενα σε άλλη μεταβολή εκτός της κατά τόπου κίνησης. Ευρίσκονται πάντα σε ενεργητική κατάσταση χωρίς να υπόκεινται σε κάματο ή εξάρτηση. Η κίνησή των δεν περιέχει καμία εναντιότητα διότι είναι κυκλική και ισοταχής. Η μόνη δυνατότητά τους είναι η κατά τόπο μετακίνηση. Επειδή όμως η παρατήρηση αποδεικνύει ότι έκαστος των πλανητών εκτός του ότι ακολουθεί τη κίνηση της ουράνιας σφαίρας, που περιστρέφεται εξ ανατολών προς δυσμάς, αλλά εκτελεί και ιδία κίνηση βρίσκεται στην ανάγκη η περί αυτών εξετάζουσα τα φαινόμενα αυτά αστρονομική επιστήμη να εξηγήσει τη ποικιλία των σημειουμένων ιδιαίτερων κινήσεων. Ως προς την ονομασία των Πλανητών δέχεται ο Αριστοτέλης τα παραδεδομένα ονόματα και την παραδεδεγμένη τάξη των από της Γης αποστάσεων αυτών δεχόμενος ότι είναι τεταγμένοι κατά την ακόλουθη σειρά: Σελήνη, Ήλιος, Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Ζεύς και Κρόνος.

Αρίσταρχος

Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310 π.Χ. - περίπου 230 π.Χ.) ήταν Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός, που γεννήθηκε στη Σάμο. Είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος άνθρωπος ο οποίος πρότεινε ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, θέτοντας τον Ήλιο και όχι τη Γη, στο κέντρο του γνωστού Σύμπαντος. Οι ιδέες του περί Αστρονομίας δεν είχαν γίνει αρχικά αποδεκτές και θεωρήθηκαν κατώτερες από εκείνες του Αριστοτέλη και του Πτολεμαίου, έως ότου αναγεννήθηκαν επιτυχώς και αναπτύχθηκαν από τον Κοπέρνικο περίπου 2000 χρόνια μετά. Η μοναδική εργασία του Αρίσταρχου η οποία έχει διασωθ εί μέχρι σήμερα, «Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης» (Περί των μεγεθών και αποστάσεων του Ήλιου και της Σελήνης), βασίζεται σε γεωκεντρικό μοντέλο. Παρόλα αυτά, γνωρίζουμε από διάφορες παραπομπές ότι ο Αρίσταρχος είχε γράψει ένα άλλο βιβλίο στο οποίο πρότεινε την εναλλακτική υπόθεση του ηλιοκεντρικού μοντέλου.

Ο Αρχιμήδης έγραψε: «Συ βασιλιά Γέλων γνωρίζεις ότι ο κόσµος είναι το όνοµα που δίνουν οι περισσότεροι αστρονόµοι σε µία σφαίρα, που στο κέντρο της βρίσκεται η Γη και ότι η ακτίνα της σφαίρας αυτής είναι ίση προς την απόσταση µεταξύ του Ήλιου και της Γης. Αυτή είναι η εξήγηση την οποία δίνουν οι αστρονόµοι. Αλλά ο Αρίσταρχος έγραψε ένα βιβλίο, που περιέχει ορισµένες προτάσεις, από τις οποίες συµπεραίνεται ότι ο πραγµατικός κόσµος είναι πολύ µεγαλύτερος. Πιστεύεται ότι οι απλανείς αστέρες και ο Ήλιος είναι ακίνητοι, ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά, που στο κέντρο της βρίσκεται ο Ήλιος. Ακόµη ότι η σφαίρα των απλανών αστέρων, που βρίσκεται στο ίδιο µε τον Ήλιο κέντρο, είναι τόσο µεγάλη, ώστε ο κύκλος γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η Γη απέχει από τους απλανείς αστέρες, όσο απέχει το κέντρο µιας σφαίρας από την επιφάνεια της… Ο Αρίσταρχος δηλαδή εννοεί το εξής: αφού πιστεύουµε ότι η Γη είναι, ας πούµε, το κέντρο του κόσµου, η σχέση της Γης προς εκείνο που ονοµάζουµε «κόσµο» είναι ίση προς τη σχέση της σφαίρας, που περιέχει τον κύκλο πάνω στον οποίο διατείνεται ότι περιστρέφεται η Γη, προς τη σφαίρα των απλανών αστέρων.»

Ως εκ τούτου, ο Αρίσταρχος πίστευε ότι τα αστέρια βρίσκονται σε άπειρη απόσταση, και αυτό το θεωρούσε ως εξήγηση για την απουσία ορατής παράλλαξης, δηλαδή της παρατηρούμενης κίνησης των αστέρων καθώς η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο. Στην πραγματικότητα τα αστέρια βρίσκονται πολύ πιο μακριά από όσο είχε υποτεθεί στην αρχαιότητα, το οποίο ερμηνεύει το γεγονός ότι η αστρική παράλλαξη είναι ανιχνεύσιμη μόνο με τηλεσκόπια. Αλλά είχε υποτεθεί ότι το γεωκεντρικό μοντέλο ήταν μια απλούστερη και καλύτερη εξήγηση για την έλλειψη παράλλαξης. Η απόρριψη της ηλιοκεντρικής άποψης ήταν κατά τα φαινόμενα αρκετά έντονη, όπως υποδεικνύει το ακόλουθο κείμενο του Πλουτάρχου (Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της σελήνης): «Ο Κλεάνθης, [ένας σύγχρονος του Αριστάρχου] πίστευε ότι ήταν το καθήκον των Ελλήνων να καταδικάσουν τον Αρίσταρχο τον Σάμιο με την κατηγορία ότι έβαζε σε κίνηση την εστία [κέντρο] του Σύμπαντος [δηλ. τη Γη] και έτσι διαταράσσει την ηρεμία των θεών: «Ως κινων τήν του κόσμου εστίαν καί ταράσσων τήν των ολυμπίων (θεων) ηρεμίαν», υπέθετε ότι ο ουρανός παραμένει ακίνητος και η Γη γυρίζει πάνω σε ένα επικλινή κύκλο, ενώ ταυτόχρονα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της». Ο Αρίσταρχος παρατήρησε την κίνηση της Σελήνης διαμέσου της σκιάς της Γης κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης Σελήνης. Εκτίμησε ότι η διάμετρος της Γης ήταν 3 φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Σελήνης. Χρησιμοποιώντας τον υπολογισμό του Ερατοσθένους ότι η περιφέρεια της Γης ήταν 42.000 χλμ., συμπέρανε ότι η Σελήνη έχει περιφέρεια ίση με 14.000 χλμ. Σήμερα, είναι γνωστό ότι η Σελήνη έχει περιφέρεια περίπου ίση με 10.916 χλμ.

Ο Αρίσταρχος παρατήρησε / υποστήριζε ότι ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη σχηματίζουν σχεδόν μια ορθή γωνία τη στιγμή του πρώτου ή του τελευταίου τετάρτου της Σελήνης. Εκτίμησε ότι η γωνία ήταν 87°.Χρησιμοποιώντας σωστά τη Γεωμετρία, αλλά με λανθασμένα στοιχεία παρατήρησης, ο Αρίσταρχος συμπέρανε ότι ο Ήλιος ήταν 20 φορές πιο μακριά από ό,τι η Σελήνη. Στην πραγματικότητα ο Ήλιος είναι περίπου 390 φορές πιο μακριά. Εντόπισε ότι η Σελήνη και ο Ήλιος έχουν σχεδόν το ίδιο φαινόμενο μέγεθος από τη Γη και συμπέρανε ότι οι διάμετροί τους θα είναι ανάλογοι με την απόστασή τους από τη Γη. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Ήλιος είχε 20 φορές μεγαλύτερη διάμετρο από τη Σελήνη, κάτι που είναι υπολογιστικά λογικό και σωστό, αλλά επίσης λάθος (αφού στηρίζεται σε λάθος δεδομένα). Η εκτίμησή του όμως αυτή υποδεικνύει ότι ο Ήλιος είναι ξεκάθαρα μεγαλύτερος από τη Γη, κάτι που υποστηρίζει το ηλιοκεντρικό μοντέλο.

Όμως οι γνωσιολογικές και επιστημονικές επαναστάσεις δεν γεννιούνται έξαφνα στα μυαλά κάποιων εξαίρετων διανοητών. Αντίθετα, προκύπτουν ύστερα από την επίπονη και πολύχρονη συσσώρευση γνώσης μέσω της ανθρώπινης εμπειρίας, μπολιασμένης φυσικά και με την διορατικότητα των λίγων και ασυνήθιστων διανοητών. Οι βάσεις πάνω στις οποίες πιθανώς να έκτισε ο Αρίσταρχος την ηλιοκεντρική του θεωρία, πρέπει να αναζητηθούν τουλάχιστον σε δύο πηγές: Στους Πυθαγόρειους και ιδιαίτερα στον Φιλόλαο τον Κροτωνιάτη, που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Μεγάλη Ελλάδα και στον Ηρακλείδη τον Πόντιο, που έζησε τον 4ο αιώνα και είχε θητεύσει στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Ο Φιλόλαος υποστήριξε ένα κοσμολογικό μοντέλο, στο οποίο το κέντρο του κόσμου ήταν η Κεντρική Εστία. Γύρω από την εστία αυτή περιστρεφόταν ο Αντίχθων, μετά η Γη που βρισκόταν πάντα σε θέση αντιδιαμετρική με τον Αντίχθωνα, μετά η Σελήνη και ο Ήλιος που ανακλά το φως της εστίας, και μετά όλα τα άλλα κοσμικά σώματα. Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Φιλόλαος ήταν ο πρώτος που υποστήριξε την κυκλική κίνηση της Γης (αν και αναφέρει και την πιθανότητα να ήταν ο Ικέτας ο Συρρακούσιος). Επιπλέον, τα εκπληκτικά αποτελέσματα των μελετών του Ηρακλείδη του Πόντιου πρέπει να έδωσαν σημαντική ώθηση στην απόφαση του Αρίσταρχο στο να υποστηρίξει το ηλιοκεντρικό σύστημα. Ο Ηρακλείδης βρήκε ότι η γωνιακή απόσταση του Ερμή και της Αφροδίτης από τον Ήλιο είναι πάντα μικρότερη από κάποιο όριο, γεγονός που ορθώς ερμήνευσε ότι οφείλεται στο ότι οι δύο αυτοί πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο και όχι γύρω από την Γη.

Βλέπουμε λοιπόν ότι ήδη έχουν προϋπάρξει στοιχεία και φιλοσοφικού αλλά και αμιγώς φυσικού υπόβαθρου για να προταθεί η επαναστατική, για την εποχή της, κοσμολογική ηλιοκεντρική θεώρηση του Αρίσταρχου. Όμως όπως όλες οι επαναστάσεις είτε επιστημονικές, είτε γνωσιολογικές είτε κοινωνικές, δημιούργησε μεγάλη αντίδραση στο κατεστημένο της εποχής του, τόση που ο Κλεάνθης, ο ηγέτης των Στοϊκών στην Αθήνα, ζήτησε την καταδίκη του Αρίσταρχου ως άθεου. Η ιδεολογική απομόνωση του Αρίσταρχου φαίνεται ότι ήταν τόσο επιτυχής, που κανείς από τους σύγχρονους αλλά και μεταγενέστερους του δεν υποστήριξε την θεωρία του. Χρειάστηκε η ανθρωπότητα να περιμένει άλλα 2000 χρόνια για να τοποθετήσει τον Ήλιο στην ορθή του θέση, αυτήν που σωστά είχε υποθέσει ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

Ερατοσθένης

Ο Ερατοσθένης (275 – 195 π.Χ) από την Κυρήνη (ελληνική αποικία στη Λιβύη) ήταν φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος, φυσικός, ποιητής και φιλόλογος.

Ο Ερατοσθένης σπούδασε στην Αθήνα και έζησε στην Αλεξάνδρεια όπου το 236 π.Χ. έγινε διευθυντής της περίφημης βιβλιοθήκης της πόλης. Ο Ερατοσθένης πρώτος υποστήριξε ότι η γη είναι σφαιρική και γι’ αυτό άλλωστε μέτρησε και την περίμετρό της με την βοήθεια της γεωμετρίας. Γνώριζε ότι κατά το θερινό ηλιοστάσιο σε ένα πηγάδι στον άνω Νείλο στην Συήνη (σημερινό Ασουάν) ο ήλιος το μεσημέρι έπεφτε κάθετα φτάνοντας μέχρι τον πυθμένα του. Στην Αλεξάνδρεια που ήταν την ίδια μέρα και ώρα μέτρησε την σκιά ενός οβελίσκου η οποία σχημάτιζε με τον οβελίσκο γωνία των 7.2°. Γνωρίζοντας λοιπόν ότι η απόσταση Αλεξανδρείας Ασουάν αντιστοιχούσε σε 7.2° υπολόγισε ότι η περίμετρος της γης (360°) θα ήταν 50 φορές μεγαλύτερη δηλαδή 40.550 χιλιόμετρα. Αν και τα δύο σημεία δεν βρίσκονται ακριβώς στον ίδιο μεσημβρινό και οι μετρήσεις με τα καραβάνια δεν μπορούν να θεωρηθούν οι πλέον αξιόπιστες, ο Ερατοσθένης έφτασε εντυπωσιακά κοντά στο 40.075 που γνωρίζουμε σήμερα σαν περιφέρεια του ισημερινού. Ο Ερατοσθένης έλεγε ότι είναι δυνατόν κάποιος, αν ξεκινούσε με πλοίο από την Ισπανία – ακολουθώντας τις ακτές της Αφρικής – μπορούσε να φθάσει στις Ινδίες! Ο Ερατοσθένης, επίσης, όρισε την γεωγραφική τοποθέτηση ενός σημείου, με βάση τους παραλλήλους και τους μεσημβρινούς της γης. Συγκεκριμένα, στην χαρτογράφηση χρησιμοποίησε έναν παράλληλο και έναν μεσημβρινό που τέμνονταν στην Ρόδο. Την μέθοδό του τελειοποίησε ο Ίππαρχος, καθώς και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος.

Ίππαρχος

Ο Ίππαρχος (2ος αιώνας π.Χ.) ήταν από τη Νίκαια (πόλη στο ελληνιστικό βασίλειο της Βιθυνίας). Έζησε στη Ρόδο και μετά στην Αλεξάνδρεια. Ασχολήθηκε με την αστρονομία και ήταν ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας, μαζί με τον Εύδοξο από την Κνίδο. Το 134 π.Χ. χαρτογράφησε 1080 άστρα και έφτιαξε καταλόγους με χάρτες και υπολογισμούς φωτεινότητας. Ο Ίππαρχος ανακάλυψε την μετάπτωση των ισημεριών. Ο Ίππαρχος κατέταξε τους αστερισμούς και υπολόγισε το έτος σε 365 μέρες και 6 ώρες. Οι υπολογισμοί του για την ακριβή χρονική διάρκεια του έτους διέφεραν μόλις κατά 6.5 λεπτά από τις σύγχρονες μετρήσεις. Επίσης, είχε ασχοληθεί και με την γεωγραφία. Επινόησε μια μέθοδο υπολογισμού της γεωγραφικής θέσης βάσει γεωγραφικού μήκους και πλάτους. Φυσικά για κάτι τέτοιο χρειάστηκε πρώτα να χωρίσει την γήινη σφαίρα σε 360 μεσημβρινούς και 180 παράλληλους. Λέγεται ότι χρησιμοποίησε το βαβυλωνιακό σύστημα χωρισμού των κύκλων. Μάλιστα, είχε τοποθετήσει την Ρόδο στον χάρτη στο 36ο γεωγραφικό πλάτος, κάτι που ισχύει πραγματικά.

Σημαντική δουλειά του ήταν και η συλλογή κανόνων τριγωνομετρικών υπολογισμών που αποτελούν την βάση της σύγχρονης τριγωνομετρίας. Ο Ίππαρχος βασιζόμενος σε αναφορές στην σφαίρα του Ευδόξου, και παρατηρώντας τις αλλαγές στον ουρανό, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι θέσεις των αστρικών πόλων μεταβάλλονται και συμπληρώνουν πλήρη κύκλο σε 26.000 περίπου χρόνια, με μικρότερες περιόδους των 2.150 ετών η κάθε μία που αντιστοιχούν στα ζώδια. Έτσι παρατήρησε φυσικά ότι και ο ζωδιακός κύκλος μεταβάλλεται σε σχέση με την γη χρόνο με τον χρόνο. Επίσης, επινόησε διάφορα αστρονομικά όργανα, σημαντικότερο από τα οποία ήταν ο επίπεδος αστρολάβος τον οποίο εφηύρε το 150 π.Χ. Με τον αστρολάβο μετρούσε το ύψος κάποιου αστέρα στον ορίζοντα, κάτι που του επέτρεπε να έχει πλήρη εικόνα του έναστρου ουρανού. Τον αστρολάβο τον χρησιμοποιούσαν στα πλοία στα οποία τον τοποθετούσαν στην γέφυρα. Ο καπετάνιος καθημερινά, με την ανατολή του ηλίου, γυρνούσε το μικρό χερούλι που βρισκόταν στα πλάγια του μηχανήματος και μετακινούσε τον δείκτη του ηλίου να δείχνει την επόμενη ημέρα. Δηλαδή ο αστρολάβος ήταν μια μηχανή που μετρούσε τον χρόνο και έκανε αστρονομικούς υπολογισμούς υπολογίζοντας την ώρα της ανατολής και της δύσης των άστρων, καθώς και την πορεία τους στον ουρανό.
Πηγή: Μύθοι Των Αρχαίων Ελλήνων Για Τους Αστερισμούς, Αθα. Γιαλλούρη, Εκδοτικός Οίκος: Δελφίνι