"Man must rise above the Earth—to the top of the atmosphere and beyond—for only thus will he fully understand the world in which he lives"...SOCRATES(470-399 BC)
Χάρης Βάρβογλης Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες είναι μια «καθαρή» πηγή ενέργειας, υπό την έννοια ότι δεν εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα και άλλους ρύπους που μολύνουν την ατμόσφαιρα. Λειτουργούν με τη διάσπαση μεγάλων ατόμων -κυρίως ουρανίου- σε μικρότερα, διεργασία που απελευθερώνει μεγάλα ποσά ενέργειας.
Η ενέργεια αυτή μετατρέπει το νερό που περιβάλλει τον αντιδραστήρα σε ατμό, ο οποίος κινεί μία τουρμπίνα συνδεδεμένη με τη γεννήτρια του ηλεκτρικού ρεύματος.
Ο ρυθμός της διάσπασης, και άρα της παραγωγής ενέργειας, ρυθμίζεται από τη θέση ράβδων γραφίτη, που είναι τοποθετημένες ανάμεσα στις ράβδους του ουρανίου. Αλλά αυτοί οι «καθαροί» αντιδραστήρες έχουν πάντα το σοβαρότατο κίνδυνο διαρροής ραδιενέργειας, που είναι αδιαμφισβήτητα πολύ πιο βλαπτική από το διοξείδιο του άνθρακα των ορυκτών καυσίμων.
Γνωστά παραδείγματα τέτοιων σοβαρών ατυχημάτων είναι τα γεγονότα στο Νησί των Τριών Μιλίων στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ και στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας. Για το λόγο αυτόν στους πυρηνικούς αντιδραστήρες γίνονται συχνά ασκήσεις για την αντιμετώπιση επικίνδυνων καταστάσεων.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Απριλίου 1986 άρχισε μια τέτοια άσκηση στον αντιδραστήρα 4 του πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κοντά στην πόλη Chernobyl της Ουκρανίας.
Η διαδικασία αυτή είναι αργή και διαρκεί πολλές ώρες. Μια σειρά από συμπτώσεις και ατυχείς αποφάσεις οδήγησαν μια μέρα μετά, τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Απριλίου, σε απότομη αύξηση του ρυθμού διάσπασης.
Το αποτέλεσμα ήταν η έκλυση μεγάλων ποσών ενέργειας, η οποία προκάλεσε απότομη εξάτμιση του νερού του αντιδραστήρα, απότομη αύξηση της πίεσης και τελικά έκρηξη του συστήματος των σωληνώσεων.
Έτσι εκτέθηκαν στον ατμοσφαιρικό αέρα οι ράβδοι του ουρανίου και του γραφίτη. Αυτό είχε για συνέπεια την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων ραδιενεργών υλικών από τις ράβδους ουρανίου, η οποία επιτάθηκε από την ανάφλεξη των ράβδων του γραφίτη. Από εκείνη τη στιγμή τα ραδιενεργά υλικά άρχισαν να μολύνουν το περιβάλλον, ακολουθώντας τη φορά των ανέμων που έπνεαν στην περιοχή.
Η πρώτη χώρα στην οποία έφθασε το ραδιενεργό νέφος, δύο μέρες μετά, ήταν η Σουηδία, όπου διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα ραδιενεργού ακτινοβολίας άρχισαν να αυξάνονται απότομα.
Αυτό προκάλεσε διεθνή αναστάτωση και υποχρέωσε τη Σοβιετική Ένωση να ανακοινώσει στις 28 Απριλίου 1986, μια μέρα σαν και σήμερα πριν από 33 χρόνια, το καταστροφικό αυτό πυρηνικό ατύχημα.
Ευτυχώς οι φόβοι για συνέπειες πολύ μεγάλης κλίμακας δεν επαληθεύθηκαν τελικά. Ο αντιδραστήρας καλύφθηκε με ένα κέλυφος από οπλισμένο σκυρόδεμα, για να περιοριστεί η περαιτέρω απελευθέρωση ραδιενεργού υλικού, και η γειτονική πόλη Pripyat εκκενώθηκε προληπτικά από τους 50.000 κατοίκους της. Οι άμεσοι θάνατοι από τη ραδιενέργεια ήταν περίπου 50.
Δέκα χρόνια μετά υπολογίστηκε ότι μόνο στην Ουκρανία είχαν συμβεί περίπου άλλοι 6.000 θάνατοι, που οφείλονταν στη μακροχρόνια επίδραση της ραδιενέργειας.
Το ραδιενεργό νέφος έφθασε μέχρι την Ελλάδα, όπου οι βροχοπτώσεις μετέφεραν τα ραδιενεργά υλικά στο έδαφος, από εκεί στα φυτά και τελικά στη διατροφική αλυσίδα. Τότε είχε προκληθεί μεγάλος πανικός, αλλά τελικά δεν φαίνεται, στατιστικά να υπήρξαν θανατηφόρες συνέπειες. Το ατύχημα του Chernobyl θεωρείται σήμερα το χειρότερο ατύχημα σε πυρηνικό σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι επιστήμονες γνώριζαν εδώ και καιρό ότι η Γη και ο Ερμής διαθέτουν μεταλλικούς πυρήνες. Όπως και η Γη, ο μικρότερος και κοντινότερος στον Ήλιο πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος διαθέτει ένα εξωτερικό πυρήνα από υγρό μέταλλο, ενώ υπήρχαν αμφιβολίες για το αν έχει επίσης στερεό μεταλλικό πυρήνα και πόσο μεγάλο.
Τώρα, αναλύοντας τις γεωδαιτικές παρατηρήσεις του σκάφους Messenger της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο Ερμής διαθέτει πράγματι ένα στερεό εσωτερικό μεταλλικό πυρήνα και μάλιστα αυτός έχει σχεδόν το ίδιο μέγεθος με τον αντίστοιχο στερεό σιδερένιο πυρήνα της πολύ μεγαλύτερης Γης.
Ο Ερμής, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θυμίζει λιγάκι μπάλα κανονιού, αφού ο μεταλλικός πυρήνας του καταλαμβάνει σχεδόν το 85% του όγκου του πλανήτη. Ο μεγάλος πυρήνας -τεράστιος σε σχέση με άλλους βραχώδεις πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος- αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του Ερμή.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή Αντόνιο Τζένοβα του Πανεπιστημίου Σαπιέντσα της Ρώμης και πρώην ερευνητή του Κέντρου Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό γεωφυσικής "Geophysical Research Letters", εκτιμούν ότι η στερεά σιδερένια «καρδιά» του Ερμή έχει διάμετρο περίπου 2.000 χιλιομέτρων και καταλαμβάνει το ήμισυ του πυρήνα, ο οποίος -μαζί με το λιωμένο τμήμα- έχει συνολική διάμετρο 4.000 χιλιομέτρων. Συγκριτικά, η Γη εκτιμάται ότι έχει ένα στερεό μεταλλικό πυρήνα διαμέτρου 2.400 χιλιομέτρων, που αποτελεί λίγο πάνω από το ένα τρίτο του συνολικού πυρήνα της.
«Το εσωτερικό του Ερμή είναι ακόμη ενεργό εξαιτίας του λιωμένου πυρήνα που τροφοδοτεί το αδύναμο -σε σχέση με το γήινο- μαγνητικό πεδίο του πλανήτη», δήλωσε ο Τζένοβα.
Το σκάφος Messenger είχε τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Ερμή τον Μάρτιο του 2011 και είχε περάσει τέσσερα χρόνια μελετώντας τον από κοντά, κατεβαίνοντας σε ύψος έως 105 χιλιομέτρων, προτού αυτοκαταστραφεί στην επιφάνεια του τον Απρίλιο του 2015.
Ασφαλώς δεν μπορούμε να βάλουμε τον γαλαξία μας σε μια ζυγαριά, αλλά οι επιστήμονες έκαναν μια νέα βελτιωμένη εκτίμηση για τη μάζα του και υπολόγισαν ότι αντιστοιχεί στη μάζα περίπου ενάμισι τρισεκατομμυρίων ήλιων.
Η νέα αυτή εκτίμηση τοποθετεί τον γαλαξία μας μάλλον κάπου στη μέση της κοσμικής κλίμακας, όσον αφορά τις μάζες των γαλαξιών. Οι πιο ελαφριοί ζυγίζουν περίπου ένα δισεκατομμύριο ηλιακές μάζες, ενώ οι πιο βαριοί 30 τρισεκατομμύρια ηλιακές μάζες ή 30.000 φορές περισσότερο σε σχέση με τους ελαφρύτερους.
Η μάζα του γαλαξία μας θεωρείται φυσιολογική για ένα γαλαξία της δικής του φωτεινότητας.
Παρόλο που η μάζα του γαλαξία μας είναι μια από τις πιο σημαντικές μετρήσεις, μετά από δεκαετίες σχετικών προσπαθειών οι έως τώρα εκτιμήσεις των επιστημόνων εμφάνιζαν εξίσου σημαντικές διαφορές, από 500 εκατομμύρια ως τρία τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του Ήλιου. Η μεγάλη αυτή απόκλιση οφείλεται κυρίως στις διαφορετικές μεθόδους εκτίμησης της σκοτεινής ύλης στο γαλαξία μας, η οποία αποτελεί περίπου το 90% της συνολικής μάζας του.
Μόνο ένα μικρό ποσοστό της μάζας του γαλαξία μας αποτελείται από την ορατή κοινή ύλη, που είναι κατανεμημένη στα περίπου 200 δισεκατομμύρια άστρα του, μεταξύ των οποίων και ο Ήλιος μας, ενώ μόνο η τεράστια κεντρική μαύρα του γαλαξία μας ζυγίζει περίπου τέσσερα εκατομμύρια ηλιακές μάζες. Το μεγαλύτερο μέρος της μάζας του γαλαξία μας είναι με τη μορφή της μυστηριώδους και αόρατης σκοτεινής ύλης.
«Δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε άμεσα τη σκοτεινή ύλη και αυτό οδηγεί στην τωρινή αβεβαιότητα για τη μάζα του γαλαξία μας, καθώς δεν μπορούμε να μετρήσουμε αυτό που δεν μπορούμε να δούμε», δήλωσε η Λόρα Γουάτκινς του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO).
Αυτή τη φορά όμως, συνδυάζοντας παρατηρήσεις από τα δορυφορικά τηλεσκόπια Hubble της NASA και Gaia της ESA και χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο έμμεσης εκτίμησης, οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι κατέληξαν σε μια πιο αξιόπιστη εκτίμηση. Όπως ανέφερε η διεθνής επιστημονική ομάδα, με επικεφαλής τη Γουάτκινς, η οποία θα κάνει τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό αστροφυσικής Astrophysical Journal, ο γαλαξίας μας «ζυγίζει» περίπου 1,5 τρισεκατομμύρια ηλιακές μάζες μέσα σε μια ακτίνα 129.000 ετών φωτός από το γαλαξιακό κέντρο.
