Ο αστερισμός του Σκορπιού, που είναι ο 8ος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου (ξεκινώντας από τον Κριό), παρίστανε για τους αρχαίους Ελληνες το ζώο που σκότωσε τον Ωρίωνα. Ο Ωρίωνας ήταν ένας από τους Τιτάνες, γιος του Ποσειδώνα και γνωστός για τις κυνηγετικές του επιτυχίες. Οπως αναφέρει ο Ερατοσθένης στους Καταστερισμούς, ο Ωρίωνας είχε επιχειρήσει κάποτε να βιάσει την Ηρα και αυτή, για να τον τιμωρήσει, έβγαλε από τη γη έναν σκορπιό, ο οποίος τον δάγκωσε στη φτέρνα (η φτέρνα εθεωρείτο από τους αρχαίους Ελληνες το πιο απροστάτευτο σημείο του ανθρώπινου σώματος. Οταν ο Ωρίωνας πέθανε από το δηλητήριο του σκορπιού, οι θεοί, για να τιμήσουν τη μεγάλη του παλικαριά, τον μεταμόρφωσαν σε αστερισμό. Μετέφεραν όμως ταυτόχρονα και τον σκορπιό στον ουρανό, για να θυμίζει στον Ωρίωνα την προσβολή που έκανε στη θεά. Και επειδή ο Ωρίωνας φοβάται από τότε τον Σκορπιό, έστω και ως αστερισμό, και προσπαθεί να τον αποφύγει, όταν ανατέλλει στον ουρανό ο Σκορπιός, δύει ο Ωρίωνας
.
Ο αστερισμός του Σκορπιού, που είναι ο 8ος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου (ξεκινώντας από τον Κριό), παρίστανε για τους αρχαίους Ελληνες το ζώο που σκότωσε τον Ωρίωνα. Ο Ωρίωνας ήταν ένας από τους Τιτάνες, γιος του Ποσειδώνα και γνωστός για τις κυνηγετικές του επιτυχίες. Οπως αναφέρει ο Ερατοσθένης στους Καταστερισμούς, ο Ωρίωνας είχε επιχειρήσει κάποτε να βιάσει την Ηρα και αυτή, για να τον τιμωρήσει, έβγαλε από τη γη έναν σκορπιό, ο οποίος τον δάγκωσε στη φτέρνα (η φτέρνα εθεωρείτο από τους αρχαίους Ελληνες το πιο απροστάτευτο σημείο του ανθρώπινου σώματος. Οταν ο Ωρίωνας πέθανε από το δηλητήριο του σκορπιού, οι θεοί, για να τιμήσουν τη μεγάλη του παλικαριά, τον μεταμόρφωσαν σε αστερισμό. Μετέφεραν όμως ταυτόχρονα και τον σκορπιό στον ουρανό, για να θυμίζει στον Ωρίωνα την προσβολή που έκανε στη θεά. Και επειδή ο Ωρίωνας φοβάται από τότε τον Σκορπιό, έστω και ως αστερισμό, και προσπαθεί να τον αποφύγει, όταν ανατέλλει στον ουρανό ο Σκορπιός, δύει ο Ωρίωνας.
Ο ζωδιακός αστερισμός του Σκορπιού βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού, φαίνεται από τη χώρα μας το καλοκαίρι και αναγνωρίζεται εύκολα, γιατί έχει πολλά λαμπρά άστρα. Ο Δίας τον έβαλε στον ουρανό σε θέση αντιδιαμετρική του Ωρίωνα, ως προς τη μεγάλη Άρκτο. Έτσι μπορούμε εύκολα να βρούμε το Σκορπιό στην προέκταση της ουράς της Μεγάλης Άρκτου, αφού πρώτα συναντήσουμε το Βοώτη, την Παρθένο και το Ζυγό. Ο αστερισμός του Σκορπιού μοιάζει αρκετά με το ερπετό αυτό, που συνήθως έχει γυρισμένη την ουρά προς τα πάνω. Το καλοκαίρι, αν κοιτάξουμε προς το Νότο, κατά τις 9-10 το βράδυ, θα διακρίνουμε εύκολα, χαμηλά στον Ορίζοντα, το ζωδιακό αστερισμό του Σκορπιού. Το ζώδιο του Σκορπιού βρίσκεται νότια του Οφιούχου, βόρεια του Λύκου, ανατολικά του Τοξότη και δυτικά του Ζυγού.
Αντάρης,
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα στον αστερισμό του Σκορπιού είναι σίγουρα το λαμπρότερο αστέρι του, ο Αντάρης, που ονομάζεται και α Σκορπιού, σύμφωνα με τη συνήθεια των αστρονόμων να ονομάζουν τα άστρα κάθε αστερισμού με τη σειρά των ελληνικών γραμμάτων, ανάλογα με τη λαμπρότητά τους. Ο Αντάρης, το 15ο λαμπρότερο αστέρι στον ουρανό –που είναι μεγέθους 1,2 – , ήταν από τα τέσσερα Βασιλικά Αστέρια των αρχαίων Περσών (τα άλλα τρία ήταν ο Aldeberan, o Regulus και ο Formalhaut). Απέχει από τη Γή περίπου 600 έτη φωτός, και το ερυθρωπό του φως που φτάνει σήμερα στα μάτια μας ή στα τηλεσκόπιά μας, ξεκίνησε το μακρινό του ταξίδι όταν η Κωνσταντινούπολη ήταν ακόμη πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας!!
Συχνά οι αρχαίοι το μπέρδευαν με τον κόκκινο πλανήτη Άρη. Για αυτό ο Πτολεμαίος το αναφέρει ως Αντάρη (Αντί του Άρη, αυτός που συναγωνίζεται τον Άρη, ή όμοιος προς τον πλανήτη Άρη). Η σύγχυση οφειλόταν είτε στο ίδιο κόκκινο χρώμα των δύο αυτών ουράνιων σωμάτων είτε στο γεγονός ότι οι αρχαίοι αστρολόγοι θεωρούσαν τον Αντάρη οίκο του πλανήτη Άρη και το θεό Άρη φρουρό του.
Ο Αντάρης είναι ένας ερυθρός υπεργίγαντας, ένα αστέρι δηλαδή κόκκινου χρώματος και τεράστιων διαστάσεων. Σε σύγκριση με τον Ηλιο είναι 700 φορές μεγαλύτερος, 9.000 φορές λαμπρότερος και έχει 15 φορές μεγαλύτερη μάζα. Αν βρισκόταν στη θέση του Ηλιου, στο κέντρο του ηλιακού μας συστήματος, θα κάλυπτε στο εσωτερικό του τους τέσσερις πρώτους πλανήτες, τον Ερμή, την Αφροδίτη, τη Γη και τον Αρη! Φαίνεται όμως τόσο μικρός επειδή βρίσκεται σε απόσταση 500 ετών φωτός (για σύγκριση ο Ηλιος είναι σε απόσταση μόλις 8 λεπτών φωτός από τη Γη).
Οι ερυθροί υπεργίγαντες είναι ένα στάδιο στην εξέλιξη των αστέρων κατά το οποίο αυτοί διογκώνονται και ψύχονται. Από το στάδιο αυτό περνούν όλοι οι αστέρες που έχουν μάζα ίση ή μεγαλύτερη από τη μάζα του Ηλιου. Σε 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα θα περάσει από το στάδιο αυτό και ο Ηλιος μας, μόνο που επειδή έχει μικρότερη μάζα από τον Αντάρη, αναμένεται να «καταπιεί» μόνο (!) τον Ερμή, την Αφροδίτη και τη Γη.
Ο Αντάρης, που ονομάζεται και καρδιά του Σκορπιού, λόγω της κεντρικής θέσης του στον αστερισμό, πήρε το όνομά του (Αντι-Αρης) από τους αρχαίους Ελληνες επειδή, λόγω του κόκκινου χρώματός του και της θέσης του κοντά στην εκλειπτική, συγχεόταν πολλές φορές με τον πλανήτη Αρη, που έχει το ίδιο κόκκινο χρώμα, περίπου την ίδια λαμπρότητα και συχνά βρίσκεται στην ίδια περιοχή του ουρανού.
Σύγκριση της διαμέτρου του ερυθρού υπεργίγαντα Αντάρη με εκείνη του δικού μας άστρου Ήλιου. Ο όγκος του είναι 30 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Ήλιου. Είναι δηλαδή τόσο ογκώδης, ώστε στη θέση του θα κάλυπτε και την τροχιά του πλανήτη Άρη. Ο μαύρος διάστικτος κύκλος είναι η τροχιά του πλανήτη Άρη. Ο Αρκτούρος εικονίζεται επίσης κάτω από τον Ήλιο για σύγκριση.
Ο Αντάρης είναι ένας διπλός αστέρας, δηλαδή είναι ένα αστέρι που με το μάτι (ή με μικρά τηλεσκόπια) φαίνεται απλό, αν όμως το παρατηρήσει κανείς σε μεγάλη μεγέθυνση διαπιστώνει ότι αποτελείται από δύο επιμέρους αστέρες, που περιφέρονται ο ένας γύρω από τον άλλον λόγω της αμοιβαίας βαρυτικής έλξης, όπως ακριβώς περιφέρονται η Γη και η Σελήνη γύρω από το κοινό κέντρο βάρους. Το δεύτερο αστέρι, που δεν φαίνεται εύκολα επειδή είναι σημαντικά αμυδρότερο, έχει μάζα μόνο 6,5 φορές τη μάζα του Ηλιου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα διπλά αστέρια δεν είναι η εξαίρεση, αλλά μάλλον ο κανόνας στο Σύμπαν: περίπου το 50% των αστέρων του Γαλαξία μας είναι μέλη διπλών (ή πολλαπλών) συστημάτων.
Κοντά στον Αντάρη βρίσκονται δύο άλλα ενδιαφέροντα αντικείμενα: ο αστέρας ρΟφιούχου και το σφαιρωτό σμήνος Μ4. Ο ρ Οφιούχου, που βρίσκεται σε απόσταση 410 ετών φωτός, είναι ένα αστέρι άξιο μνείας για δύο λόγους: πρώτον, επειδή είναι στην πραγματικότητα ένα τετραπλό (!) σύστημα αστέρων, οι δύο από τους οποίους έχουν χρώμα γαλάζιο, και δεύτερον επειδή περιβάλλεται από ένα πολύ όμορφο, φωτεινό νέφος αερίου.
Τα σφαιρωτά σμήνη αποτελούν σφαιρικές συμπυκνώσεις αστέρων και περιφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις γύρω από το κέντρο του Γαλαξία, σαν δορυφόροι του. Το Μ4, που βρίσκεται σε απόσταση 6.800 ετών φωτός, είναι το δεύτερο πλησιέστερο από τα σφαιρωτά σμήνη και περιέχει 100.000 αστέρια. Φαίνεται κοντά στον Αντάρη επειδή συμβαίνει να βρίσκεται στην ίδια περίπου ευθεία που περνάει από τον Αντάρη και τη Γη. Θα αποτελούσε ένα από τα πιο θεαματικά αντικείμενα του ουρανού αν δεν βρισκόταν «πίσω» από το νέφος που περιβάλλει τον Αντάρη.
Το σμήνος Μ4 είναι πολύ γνωστό στους αστρονόμους για δύο λόγους: πρώτον, επειδή εκεί ανακαλύφθηκε το 1987 ο ταχύτερα περιστρεφόμενος αστέρας νετρονίων (pulsar), με τη φανταστική ταχύτητα των 600 περίπου περιστροφών το δευτερόλεπτο, και δεύτερον, επειδή το 1995 φωτογραφήθηκαν εκεί, για πρώτη φορά σε σφαιρωτό σμήνος, λευκοί νάνοι.
Οι αστέρες νετρονίων και οι λευκοί νάνοι είναι από τα πιο «εξωτικά» αντικείμενα του Σύμπαντος και ανήκουν στην κατηγορία των συμπαγών αστέρων. Οι λευκοί νάνοι έχουν μάζα όση και ένα κανονικό αστέρι, αλλά επειδή η πυκνότητα της ύλης τους είναι πολύ μεγάλη (ένα κυβικό εκατοστό περιέχει περίπου έναν τόνο!), η διάμετρός τους είναι όση και της Γης. Οι αστέρες νετρονίων είναι ακόμη πυκνότεροι. Αποτελούνται μόνο από νετρόνια (από όπου και το όνομά τους) και η διάμετρός τους είναι μόνο 10 χιλιόμετρα επειδή η πυκνότητά τους είναι ασύλληπτα μεγάλη: ένα κυβικό εκατοστό περιέχει εκατό δισεκατομμύρια τόνους! Οι λευκοί νάνοι και οι αστέρες νετρονίων αποτελούν τις τελικές καταστάσεις όπου καταλήγουν οι αστέρες όταν εξαντλήσουν όλες τις πηγές ενέργειας και δεν μπορούν πια να φωτοβολούν όπως ο Ηλιος.
Πηγές: Τα άστρα και οι μύθοι τους Στράτος Θεοδοσίου – Μάνος Δανέζης, Wikipedia, Βήμα
physics4u.g
