"Man must rise above the Earth—to the top of the atmosphere and beyond—for only thus will he fully understand the world in which he lives"...SOCRATES(470-399 BC)
Από τον ουρανό του βορείου ημισφαιρίου κάνουν το καθιερωμένο «πέρασμά» τους οι Λυρίδες, τα πρώτα πεφταστέρια της άνοιξης αυτή την εβδομάδα.
Η βροχή αστεριών μπορεί να παρατηρηθεί μέχρι τις 25 Απριλίου, αλλά στην κορύφωσή του το φαινόμενο θα φτάσει τη νύχτα της 22ης προς 23 Απριλίου, δηλαδή το βράδυ της Παρασκευής προς τα ξημερώματα του Σαββάτου.
Στην κορύφωσή της, η βροχή αστεριών θα κάνει την εμφάνισή της με περίπου 20 μετέωρα ανά ώρα. Οι Λυρίδες μάλιστα είναι η βροχή αστεριών που συνήθως αφήνει και ορατές ουρές στην πορεία των μετεώρων, που παραμένουν στον ουρανό για αρκετά δευτερόλεπτα.
Οι Λυρίδες ονομάστηκαν έτσι γιατί φαινομενικά έρχονται από τον αστερισμό της Λύρας, αλλά στην πραγματικότητα, όπως ανακαλύφθηκε στην πορεία, δεν είναι παρά η «ουρά» του κομήτη Θάτσερ, ο οποίος διασταυρώνεται κάθε άνοιξη με την τροχιά του πλανήτη μας. in2life.gr
Ας ανακαλύψουμε το υπερσμήνος γαλαξιών Λανιακέα στο οποίο ανήκουμε
O Γαλαξίας μας, μαζί με περίπου 100.000 άλλους γαλαξίες, ανήκει στο ίδιο γιγάντιο σμήνος γαλαξιών, που ονομάστηκε Λιανακέα. Έχει διάμετρο περίπου 520 εκατ. ετών φωτός ή σχεδόν 5×1021 χιλιόμετρα [Λανιακέα: το υπερσμήνος γαλαξιών στο οποίο ανήκουμε]Η αστροφυσικός Hélène Courtois, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Λυών, εγκαινιάζει τον καινούργιο κύκλο διαλέξεων του CNRS, ο οποίος διοργανώνεται από το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας, το CNRS και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η Hélène Courtois, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής της Λυών (Université Claude Bernard Lyon 1 / CNRS) έγινε παγκοσμίως γνωστή όταν, με τη διεθνή ομάδα που διευθύνει, ανακάλυψε τα σύνορα του συγκροτήματος γαλαξιών, μέσα στο οποίο ζούμε.Ονομάστηκε «Λανιακέα», χαβανέχικο όνομα που σημαίνει «Απροσμέτρητος Ουρανός». Η πολύ σπουδαία αυτή ανακάλυψη προέκυψε έπειτα από μια αναζήτηση του Great Attractor (Μέγα Ελκυστή), μια ομαδική έρευνα που διήρκεσε πάνω από 20 χρόνια.
Στη διάλεξή της, η Hélène Courtois θα εξηγήσει πως η ανακάλυψη αυτή ανέτρεψε τις μέχρι τώρα θεωρίες για τους γαλαξίες με τη βοήθεια μιας καινούργιας τεχνικής «χαρτογράφησης» των γαλαξιών και θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε στις βασικές ερωτήσεις: Ποιοί είμαστε, πού πηγαίνουμε και τελικά από πού προερχόμαστε;
Πέμπτη 21 Απριλίου 2016, στις 19:00 Μέγαρο Μουσικής, Βασ. Σοφίας κ΄ Κόκκαλη
Εισαγωγή: Κανάρης Τσίγκανος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών
…Τα γεγονότα συνέβησαν στη Σοβιετική Ένωση κατά τη δεκαετία του 1930, στο απόγειο της σταλινικής τρομοκρατίας. Μέσα σε λίγα χρόνια, περισσότερα από επτά εκατομμύρια άτομα συνελήφθησαν και τρία περίπου εκατομμύρια εκτελέστηκαν. Οι εκκαθαρίσεις εξόντωσαν ένα μεγάλο μέρος της σοβιετικής διανόησης καθώς και ολόκληρες ομάδες επιστημονικής έρευνας. Σε ένα τέτοιο κλίμα, ακόμη και ένας λαμπρός φυσικός σαν τον Λαντάου (Landau)δεν ήταν ασφαλής. Παρά τη νεαρή του ηλικία του, ο Λεβ Νταβίντοβιτς Λαντάου ήταν ο καλύτερος θεωρητικός φυσικός της εποχής του (και, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, ένας από τους δέκα καλύτερους του 20ου αιώνα). Διαισθανόμενος τον κίνδυνο, ο νεαρός φυσικός σκέφθηκε ότι θα μπορούσε να σωθεί, αν κατόρθωνε να τραβήξει την προσοχή του κοινού με μια ανακάλυψη που θα δημιουργούσε αίσθηση. Λίγα χρόνια νωρίτερα, αμέσως μετά την ανακάλυψη του νετρονίου, που έγινε το 1932, ο Λαντάου διατύπωσε την ιδέα των «άστρων νετρονίων», αντικειμένων με εξαιρετικά μεγάλη πυκνότητα και πολύ μικρό μέγεθος. Η πυκνότητα ενός τέτοιου άστρου είναι εκατοντάδες τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από την πυκνότητα του νερού, η ακτίνα του περίπου δέκα χιλιόμετρα και η βαρύτητα στην επιφάνειά του δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τη βαρύτητα της Γης.
Ο Λαντάου σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει την ιδέα αυτή για να εξηγήσει την πηγή ενέργειας του Ήλιου και των συνηθισμένων άστρων….Είναι αλήθεια ότι, κατά τη δεκαετία του 1920, ο Βρετανός αστρονόμος Arthur Eddington είχε υποστηρίξει πως η τεράστια ενέργεια που απελευθερώνεται από το άστρο μας έχει πυρηνική προέλευση. Ωστόσο, η ακριβής σειρά των πυρηνικών αντιδράσεων που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό του Ήλιου διαλευκάνθηκε μόλις το 1938 από τον Αλσατό φυσικό Hans Bethe, που είχε καταφύγει στις ΗΠΑ. Στις αρχές, όμως, της δεκαετίας του 1930, το ερώτημα παρέμενε ακόμη ανοιχτό. Ο Λαντάου φαντάστηκε ότι στην καρδιά του Ήλιου υπάρχει ένα μικρό άστρο νετρονίων. Κάτω από την πανίσχυρη έλξη του βαρυτικού πεδίου του, τα εσωτερικά στρώματα του Ήλιου πέφτουν προς τα μέσα με ταχύτητα που μπορεί να φτάσει το ένα τέταρτο της ταχύτητας του φωτός. Τη στιγμή που συντρίβονται πάνω στη σκληρή επιφάνεια του νετρονιακού αντικειμένου, η κινητική ενέργειά τους μετατρέπεται σε θερμότητα, που «σηκώνει» το βάρος των ανώτερων στρωμάτων του Ήλιου πριν ακτινοβοληθεί, τελικά, από την επιφάνειά του. Αυτή η διεργασία μετατρέπει 10% περίπου της ύλης σε ενέργεια, έχει δηλαδή τριάντα φορές μεγαλύτερη απόδοση από τις αντιδράσεις θερμοπυρηνικής σύντηξης του υδρογόνου. Αυτή η ασυνήθιστα μεγάλη απόδοση της μετατροπής ύλης σε ενέργεια θα επέτρεπε στον ήλιο να λάμπει επί δισεκατομμύρια χρόνια. Με άλλα λόγια, η ενέργεια του Ήλιου θα είχε βαρυτική προέλευση, όπως ακριβώς η ενέργεια των υδροηλεκτρικών εργοστασίων που τροφοδοτούνται από τις υδατοπτώσεις. Ο Λαντάου έστειλε το άρθρο του στον επιφανή Δανό φυσικό Niels Bohr ζητώντας του να το υποβάλλει στο έγκριτο βρετανικό περιοδικό Nature. Φρόντισε επίσης ώστε οι εκδότες της επίσημης σοβιετικής εφημερίδας Ιζβέστια να ζητήσουν κάποια σχόλια από τον Bohr. Αν και βρέθηκε σε δύσκολη θέση, ο Bohr απάντησε αμέσως ότι το άρθρο του φαινόταν εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο, και μια εβδομάδα αργότερα, η απάντησή του δημοσιευόταν σε ένα εγκωμιαστικό άρθρο της Ισβέστια για τον Λαντάου. Ωστόσο, παρά τη θεαματική προβολή του, ο Λαντάου δεν απέφυγε αυτό που φοβόταν. Λίγους μήνες αργότερα, φυλακίστηκε με την κατηγορία της κατασκοπίας, στην πραγματικότητα όμως λόγω της κριτικής του προς την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης. Χρειάστηκε η άμεση παρέμβαση του Πιοτρ Καπίτσα, του καλύτερου Σοβιετικού πειραματικού φυσικού της εποχής του, απευθείας στον Στάλιν, για να ελευθερωθεί ο ο Λαντάου έναν χρόνο αργότερα. Λίγα χρόνια πριν, ο Καπίτσα είχε ανακαλύψει στο εργαστήριό του το φαινόμενο της υπερρευστότητας, δηλαδή της πλήρους απουσίας εσωτερικής τριβής που χαρακτηρίζει μερικά υγρά σε θερμοκρασίες κοντά στο απόλυτο μηδέν. Για να επιτύχει την απελευθέρωση Λαντάου, ο Καπίτσα τόνισε ότι ο νεαρός φυσικός ήταν ο μόνος Σοβιετικός επιστήμονας που είχε την ικανότητα να εξηγήσει το μυστήριο αυτής της παράδοξης ιδιότητας και να αποδείξει, έτσι, την υπεροχή της σοβιετικής επιστήμης. Ο Λαντάου ελευθερώθηκε και, χάρη στη συμβολή του, λίγα χρόνια αργότερα, στην κατανόηση της υπερρευστότητας, τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ φυσικής το 1962………… πηγή: Νίκος Πράντζος «Η περιπέτεια του μέλλοντος, Σενάρια και προοπτικές του ανθρώπου στο Σύμπαν«, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Ο Νίκος Πράντζος είναι αστροφυσικός κάτοχος Doctorat d’ Etat στην πυρηνική αστροφυσική του Πανεπιστημίου Paris 7. Είναι ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και από το 1986 εργάζεται στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του Παρισιού πάνω σε θέματα αστρικής και γαλαξιακής εξέλιξης και αστρονομίας ακτίνων γ. Διδάσκει στο μεταπτυχιακό τμήμα Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Paris 6. Για την ερευνητική του δραστηριότητα του απονεμήθηκε το βραβείο της γαλλικής Αστρονομικής Ένωσης το 1994. Έχει δημοσιεύσει τέσσερα βιβλία εκλαίκευσης της αστρονομίας στα γαλλικά, που έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν αποσπάσει τιμητικές διακρίσεις. Η γαλλική έκδοση του βιβλίου «Η περιπέτεια του μέλλοντος» τιμήθηκε με το βραβείο «Jean Rostand» το 1999. Για το σύνολο του εκλαϊκευτικού του έργου τιμήθηκε το 2004 από το Γαλλικό Κοινοβούλιο.
Γερμανοί, Ρώσοι, Αμερικανοί και άλλοι αστρονόμοι μπόρεσαν για πρώτη φορά να μελετήσουν την «καρδιά» του φωτεινότερου ενεργού γαλαξιακού πυρήνα (κβάζαρ) στο σύμπαν και υπολόγισαν ότι η αδιανόητη θερμοκρασία της ξεπερνά τα δέκα τρισεκατομμύρια βαθμούς Κέλβιν (1011.5 K), πολύ μεγαλύτερη από ό,τι θεωρείτο έως τώρα δυνατό.
Οι ερευνητές του διεθνούς προγράμματος ραδιοαστρονομίας RadioAstron, με επικεφαλής τον Γιούρι Κοβάλεφ του Φυσικού Ινστιτούτου Λεμπέντεφ της Μόσχας, τον Αντρέι Λομπάνοφ του Ινστιτούτου Ραδιοαστρονομίας Μαξ Πλανκ στη Γερμανία και τον Μάικλ Τζόνσον του Κέντρου Αστροφυσικής Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν των ΗΠΑ, που έκαναν δύο δημοσιεύσεις στοπεριοδικό αστροφυσικής «The Astrophysical Journal Letters», ανέλυσαν την ακτινοβολία του κβάζαρ 3C 273.
Το εν λόγω κβάζαρ, σε απόσταση περίπου 2,4 δισεκατομμυρίων ετών από τη Γη, βρίσκεται στην κατεύθυνση του αστερισμού της Παρθένου και είναι το πιο φωτεινό στον ουρανό από όσα έχουν ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής.
Το RadioAstron χρησιμοποιεί τον ρωσικό δορυφόρο Spektr-R με κεραία δέκα μέτρων, που βρίσκεται σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας. Οι παρατηρήσεις του συνδυάζονται με αυτές μεγάλων επίγειων ραδιοτηλεσκοπίων, όπως του γερμανικού ραδιοτηλεσκοπίου διαμέτρου 100 μέτρων στο Έφελσμπεργκ, του διαμέτρου 110 μέτρων τηλεσκοπίου Γκριν Μπανκ και του 300 μέτρων Αρεσίμπο. Έτσι το RadioAstron σχηματίζει ένα συμβολόμετρο (ένα εικονικό ραδιοτηλεσκόπιο) μεταξύ Γης και διαστήματος.
Τα κβάζαρ είναι τεράστιες μαύρες τρύπες με μάζα εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας. Βρίσκονται στο κέντρο μεγάλων γαλαξιών και εκπέμπουν πανίσχυρη ακτινοβολία, συχνά «σβήνοντας» με τη λάμψη τους όλα τα άστρα του γαλαξία τους.
Οι επιστήμονες πίστευαν ότι η θερμοκρασία στο εσωτερικό αυτών των ενεργών γαλαξιακών πυρήνων δεν ξεπερνά τα 100 δισεκατομμύρια βαθμούς Κελσίου, αλλά οι νέοι υπολογισμοί δείχνουν μια ασύλληπτα μεγαλύτερη θερμοκρασία. Οι επιστήμονες προς το παρόν δεν κατανοούν θεωρητικά πώς αυτό μπορεί να συμβεί.
