Συναισθηματική Νοημοσύνη

Ένα άκρως ενδιαφέρων θέμα που διάβασα σήμερα από το φιλικό ιστολόγιο της xibalba,και νομίζω πως αξίζει η αναδημοσίευση  του.






Πως η Συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να Νικήσει το Άγχος
Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου έχει βοηθήσει πολύ την κατανόηση μας όσον αφορά στη «μηχανική» των συναισθημάτων μας. Ένα δε από τα πιο ενδιαφέροντα και ταυτόχρονα φλέγοντα ζητήματα αυτής της συναισθηματικής μηχανικής, που απασχολεί όσο τίποτε τον σύγχρονο άνθρωπο, είναι ασφαλώς το άγχος.
Σήμερα η ψυχολογία υποστηρίζει ότι υπάρχουν τρόποι οι οποίοι, σε συνδυασμό με τη γνώση που προσφέρει η επιστήμη του εγκεφάλου, μπορούν να μας βοηθήσουν στη διαχείριση του στρες. Ένας από τους τρόπους αυτούς, που έχει μεγάλη διάδοση και συζητείται πολύ τελευταία είναι η λεγόμενη συναισθηματική νοημοσύνη και η ανάπτυξή της στον άνθρωπο.
Σύμφωνα με τον άνθρωπο που έβαλε στο λεξιλόγιό μας την έννοια αυτή, τον διάσημο ψυχολόγο Daniel Goleman, «συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς τα δικά του συναισθήματα, να τα κατανοεί και να τα ελέγχει, όπως επίσης η ικανότητα να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του και να μπορεί να χειρίζεται αποτελεσματικά τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις». Για να βοηθούμε, ας δούμε αρχικά τι συμβαίνει οργανικά όταν αγχωνόμαστε.




ΤΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ
Όταν αγχωνόμαστε, το τμήμα του εγκεφάλου που αναλαμβάνει τα ηνία, εκείνο που ενεργοποιείται δηλαδή και αντιδρά περισσότερο, είναι το κύκλωμα που αρχικά σχεδιάστηκε για να χειρίζεται τις απειλές. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τα κυκλώματα που εδράζονται στην αμυγδαλή, η οποία βρίσκεται στα συναισθηματικά κέντρα του εγκεφάλου.
Η αμυγδαλή είναι το σημείο ενεργοποίησης της απόκρισης που είναι γνωστή ως «fight,flight or freeze», που σημαίνει, ανάλογα με το περιστατικό που αντιμετωπίζουμε, αντιδρούμε αυτόματα με έναν από τους τρεις τρόπους: ή πολεμούμε, ή το βάζουμε στα πόδια ή παγώνουμε μένοντας ακίνητοι.
Όταν τα κυκλώματα της αμυγδαλής λοιπόν αντιλαμβάνονται μια απειλή, πλημμυρίζουν το σώμα μας με ορμόνες άγχους, οι οποίες μας προετοιμάζουν με διάφορους τρόπους για να χειριστούμε το επείγον της κατάστασης που αντιμετωπίζουμε.
Το αίμα πάει από τα όργανα στα άκρα, για να πολεμήσουμε ή να το βάλουμε στα πόδια. Η όποια μας αντίδραση ωστόσο, εκτός από σωματική είναι επίσης και νοητική και ιδιαίτερα στη σύγχρονη ζωή αυτό είναι που μετράει περισσότερο, καθώς αλλάζει τον τρόπο που λειτουργεί ο νους μας. Η προσοχή μας τείνει να εστιάζει στο θέμα που μας απασχολεί, που μας αγχώνει και μας ανησυχεί, σε αυτό που είναι ενοχλητικό, σε αυτό που μας εκνευρίζει ή μας θυμώνει.
Αυτό σημαίνει πως δε μας μένει ελεύθερη προσοχή για όσα κάνουμε ή θέλουμε να κάνουμε. Επιπλέον, η μνήμη μας ανακατανέμει τις προτεραιότητες της, έτσι ώστε αυτό που είναι σχετικό με την απειλή που αντιμετωπίζουμε, να μας έρχεται πιο εύκολα στο νου, ενώ ότι θεωρούμε άνευ σημασίας να εξαφανίζεται σχεδόν από τη σκέψη μας. Αυτό με τη σειρά του κάνει ακόμη πιο δύσκολο να κάνουμε τα πράγματα όπως θα θέλαμε.
Επιπλέον, έχουμε την τάση να πισωγυρίζουμε σε γνωστές νόρμες αντίδρασης, που μάθαμε στα πρώτα χρόνια της ζωής μας, οι οποίες συνήθως μας οδηγούν να πούμε ή να κάνουμε πράγματα για τα οποία αργότερα μετανιώνουμε.
Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοήσουμε πως οι παρορμήσεις που μας έρχονται όταν βρισκόμαστε σε καθεστώς άγχους –ειδικά αν έχουμε κυριευτεί πλήρως από αυτό- είναι πολύ πιθανό να μας οδηγήσουν σε πολύ λάθος κινήσεις .



ΤΟ «ΚΛΕΙΔΙ» ΤΗΣ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ
Γνωρίζοντας λοιπόν τη νευρωνική μηχανική που διέπει την οργανική διαδικασία του άγχους, έχουμε τη δυνατότητα να βρούμε το αντίδοτο και κατά συνέπεια να μην παρασυρόμαστε από την αυτόματη αντίδραση της στιγμής.
Για να συμβεί αυτό, το «κλειδί» σε τέτοιες στιγμές είναι να «διευρύνουμε» την απόσταση ανάμεσα στην παρόρμηση και στην εξωτερική μας δράση. Αυτό επιτυγχάνεται όταν κανείς ασκείται στην αυτεπίγνωση, στη συνειδητότητα.
Όταν κανείς είναι παρών στον εαυτό του, έχει στη διάθεσή του μερικά δευτερόλεπτα, όπου μπορεί να αλλάξουμε τη σχέση με αυτό που βιώνει τη συγκεκριμένη στιγμή, να μην εγκλωβιστεί και παρασυρθεί από την παρόρμηση της στιγμής, αντιλαμβανόμενος ταυτόχρονα ότι υπάρχει η δυνατότητα εδώ –και- τώρα να έχει μια άλλη επιλογή.
Η επίγνωση λοιπόν του εαυτού μας δίνει το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής στη δράση και στη συμπεριφορά μας. Διαφορετικά, αυτό που συμβαίνει συνέχεια είναι το υποσυνείδητο μας να παίρνει όλες τις αποφάσεις για λογαριασμό μας, με αποτέλεσμα να ζούμε στον «αυτόματο πιλότο», επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα μηχανικά μια σειρά από συνήθειες, μη επιτρέποντας έτσι να αντιληφθούμε ότι έχουμε δυνατότητα επιλογής.
Αντίθετα, η άσκηση στην επίγνωση μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε ένα βήμα έξω από τη μηχανική ρότα της ζωής μας και να αντιληφθούμε ότι υπάρχει όντως ένας άλλος δρόμος που μπορούμε να βαδίσουμε.
Ασφαλώς μια τέτοια πορεία αυτογνωσίας στη σημερινή εποχή του υπέρτατου αυτοματισμού δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση – γίνεται μάλιστα ακόμη δυσκολότερη εξαιτίας του ραγδαία αυξανόμενου χρόνου που περνάμε τελευταία online, στο διαδίκτυο.
Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι το διαδίκτυο αποτελεί σήμερα ΤΟ παγκόσμιο πείραμα όσον αφορά τις σχέσεις μας με τους άλλους και κυρίως στην εξέλιξη των παιδιών μας.
Εξελικτικά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος σχεδιάστηκε για ανθρώπινη επαφή, για σχέσεις πρόσωπο με πρόσωπο, δίνοντας στον άνθρωπο τη μοναδική ικανότητα της ενσυναίσθησης (empathy). Η ικανότητα να καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα του άλλου είναι ο θεμελιακός παράγοντας για την εμφάνιση της συμπόνιας – πράγμα που στην εποχή του διαδικτύου κινδυνεύει να χαθεί…




Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Όπως φαίνεται, τα κοινωνικά κέντρα του εγκεφάλου μας λειτουργούν ως ένα είδος διαπροσωπικού «ραντάρ» που μας συντονίζει με το πρόσωπο που είμαστε μια δεδομένη στιγμή ενεργοποιώντας έτσι στο δικό μας εγκέφαλο αυτά που συμβαίνουν εκείνη τη στιγμή στο άλλο άτομο: τα συναισθήματα του, τις προθέσεις του, τις κινήσεις του.
Λειτουργικά, δηλαδή, ο εγκέφαλός μας επιτρέπει να έχουμε μια εσωτερική αίσθηση του τι ακριβώς συμβαίνει στον άλλον εκείνη τη στιγμή, χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτούμε και αυτή είναι μια ακόμη αυτόματη λειτουργία μας.
Καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία του κοινωνικού μας εγκεφάλου έχουν οι λεγόμενοι νευρώνες – καθρέπτες, που επιτρέπουν τα πράγματα να λειτουργούν ομαλά κατά τις ποικίλες αλληλεπιδράσεις μας. Όταν είμαστε όμως στο διαδίκτυο, δεν υπάρχει κανάλι για τους κοινωνικούς νευρώνες του εγκεφάλου ώστε να πάρουν feedback. Δεν έχουν κάτι να «διαβάσουν» και έτσι λειτουργούν στο σκοτάδι.





Για παράδειγμα, γνωρίζουμε πόσες παρεξηγήσεις έχουν συμβεί στην ανταλλαγή e-mails, καθώς άλλα στον τόνο και στο ύφος εννοούσε ο αποστολέας και άλλα εισέπραττε ο παραλήπτης. Ασφαλώς το φαινόμενο δεν είναι καινούριο, το είχαμε και παλιότερα, όταν ανταλλάσαμε επιστολές με τον κλασικό τρόπο του ταχυδρομείου. Ωστόσο, σήμερα, αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η τεράστια μαζικότητα του διαδικτύου.
Η επίπτωση από τη σημερινή εξέλιξη είναι το λεγόμενο «cyber-disinhibition», που θα τομεταφράζαμε ως απώλεια των αναστολών μας όταν βρισκόμαστε στο διαδίκτυο.
Όταν είμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με κάποιον και τύχει να χάσουμε τον έλεγχο των συναισθημάτων μας, ο κοινωνικός μας εγκέφαλος θα μας πει ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να πούμε αυτά που έχουμε να πούμε. Στο διαδίκτυο, όμως δεν έχουμε feedback, με αποτέλεσμα να αντιδρούμε πολύ πιο βίαια. Καθόμαστε, γράφουμε το θυμωμένο μήνυμά μας με κεφαλαία, πατάμε Enter και μετά … το μετανιώνουμε.
Δημιουργείται λοιπόν ένα πολύ έντονο συναισθηματικό μούδιασμα, που μπορεί να κατατρέχει εν μέρει την ενσυναίσθησή μας αλλά και να φθείρει τις κοινωνικές μας δεξιότητες, καθώς ολοένα και περισσότερες κοινωνικές ανταλλαγές γίνονται virtual μέσω διαδικτύου και όχι πρόσωπο με πρόσωπο.
Φυσικά το πρόβλημα αφορά πολύ περισσότερο τις μικρότερες ηλικίες: τα παιδιά περνούν ολοένα και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο και αυτό αλλάζει δραματικά τον τρόπο που οι άνθρωποι μέχρι σήμερα διδασκόμασταν τις κοινωνικές δεξιότητες στη ζωή.
Όσο ο χρόνος που τα σημερινά παιδιά περνούν μπροστά στην οθόνη αυξάνεται και αντίστοιχα μειώνεται ο χρόνος με φίλους και παρέες, τόσο είναι πολύ πιθανό να δούμε τη νέα γενιά να χάνει τις κοινωνικές και συναισθηματικές ικανότητες που είναι ουσιώδεις για μια ανθρώπινη ζωή, με την πλήρη έννοια του όρου.



ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ
Και το ερώτημα είναι: σε μια κοινωνία όπως η σημερινή, που το άγχος βασιλεύει και το διαδίκτυο (με όλες τις παραπάνω επιπτώσεις του) θεριεύει, υπάρχουν τρόποι για να καλλιεργήσουμε και να αναπτύξουμε τη συναισθηματική μας νοημοσύνη δεν είναι μια μονολιθική ικανότητα, αλλά μια δέσμη ανθρώπινων δεξιοτήτων, που πρέπει να βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στη καθημερινή ζωή. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει την αυτεπίγνωση, την αρμονική «ρύθμιση» των συναισθημάτων (όχι την καταπίεση τους αλλά τη μη ταύτιση με αυτά) την ενσυναίσθηση (το να νιώθουμε πως νιώθουν οι άλλοι, το να μπαίνουμε όπως λέμε στη θέση τους), η οποία είναι αναγκαίο να συνοδεύεται από ένα βαθμό κοινωνικής επίγνωσης.
Για να ξεκινήσουμε φυσικά αυτές τις αλλαγές, χρειαζόμαστε το σωστό κίνητρο. Τα σωστά κίνητρα οδηγούν σε θετικά συναισθήματα. Όταν κάνουμε τα πράγματα τα οποία έχουμε το κίνητρο, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι το να έχουμε καλές και στέρεες σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, τότε οι πράξεις μας αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα ένα πηγαίο ψυχολογικό μας «ανέβασμα».
Σε κάθε περίπτωση, τα κίνητρα μας καθορίζουν τι μας αρέσει και κατ’ επέκταση τα ενδιαφέροντά μας. Από την άλλη, οι αξίες μας διαφέρουν από τα κίνητρα μας. Με τη λέξη αξίες εννοούμε την αίσθηση που έχουμε όσον αφορά τι οφείλουμε να κάνουμε. Όσο περισσότερο ευθυγραμμισμένα είναι τα κίνητρα και οι αξίες σε έναν άνθρωπο, τόσο καλύτερα και αρμονικά νιώθει με τον εαυτό του.
Πολλοί άνθρωποι σήμερα είναι κολλημένοι σε δουλειές που μισούν, επειδή ακριβώς οι αξίες τους λένε πως αυτό είναι το σωστό, ενώ την ίδια στιγμή τα κίνητρα τους είναι προς τελείως άλλη κατεύθυνση.



Χρειάζεται λοιπόν κανείς να μπορεί να δει τι πραγματικά θέλει, ποια είναι τα κίνητρά του και ποιες οι αξίες του. Όσο πιο έγκαιρα στη ζωή του το διαγνώσει αυτό, τόσο περισσότερο έχει ελπίδες να ευθυγραμμίσει τα κίνητρα, τα ταλέντα και τις αξίες του.
Από την άλλη, ποτέ δεν είναι αργά. Πάντα υπάρχει το περιθώριο να ζήσει κανείς όπως θα ήθελε, να βρει αυτό που θα του έδινε το χαμένο νόημα στη ζωή του και να ζήσει σε αρμονία με τα πιστεύω του.

ΧΑΡΑ ΑΣΤΕΡΙΑΔΟΥ
Ψυχολόγος 

Πηγή:http://xibalbaawe.blogspot.gr