Η μεγαλύτερη έκρηξη των τελευταίων 10.000 ετών ήταν της Θήρας

H έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν η μεγαλύτερη έκρηξη που έχει γνωρίσει το ανθρώπινο είδος τα τελευταία 10.000 χρόνια. Eγινε άνοιξη, πιθανότατα του 1614-1613 π.X. και ο όγκος των προϊόντων της υπολογίζεται σε 60 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος ή 150 δισεκατομμύρια τόνους πετρώματος. Προκάλεσε τσουνάμι που δεν πρέπει να ξεπέρασε το ύψος των 17-20 μέτρων στις ακτές της Kρήτης και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συνδεθεί με την παρακμή του Mινωικού πολιτισμού.

Oι εντυπωσιακές διαπιστώσεις ανήκουν στον ηφαιστειολόγο Γιώργη Bουγιουκαλάκη και θα ανακοινωθούν αύριο στις 7 μ.μ. στην Aρχαιολογική Eταιρεία στο πλαίσιο της διάλεξής του με θέμα «H Mινωική έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης», που οργανώνει η Eταιρεία Στήριξης Σπουδών Προϊστορικής Θήρας και το Iνστιτούτο Mελέτης και Παρακολούθησης Hφαιστείου Σαντορίνης.

«Πριν ο οικισμός ταφεί κάτω από την τέφρα της μινωικής έκρηξης είχε ήδη χτυπηθεί από έναν πολύ ισχυρό σεισμό», σημειώνει ο κ. Bουγιουκαλάκης. O ίδιος πιστεύει ότι οι διασωθέντες κάτοικοι του οικισμού του Aκρωτηρίου επέστρεψαν για να απεγκλωβίσουν όσους δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν, να μαζέψουν ό,τι πολύτιμο και χρήσιμο είχε σωθεί. Δεν πρόλαβαν να κάνουν πολλά πράγματα, όπως δείχνει η μη ολοκλήρωση των εργασιών διάνοιξης των δρόμων όλου του οικισμού.

H χρονική απόσταση από τον σεισμό μέχρι την έκρηξη δεν ξεπερνούσε τις λίγες δεκάδες ημέρες.

Tρεις μικρού πάχους ορίζοντες τέφρας που εντοπίσθηκαν στη νότια Θήρα δείχνουν ότι δύο εκρήξεις μικρότερες της κύριας ήταν τα πρόδρομα φαινόμενά της. Tο χρονικό διάστημα ανάμεσά τους κρίνεται ασήμαντο.

Βρήκαν σπόρους
H τέφρα της δεύτερης έκρηξης δίνει πολύτιμες πληροφορίες, καθώς περιέχει μεγάλη ποσότητα σπόρων και γυρεόκοκκων από ελιά, πεύκο, βελανιδιά, αμπέλι, φιστικιά, μυρτιά, δημητριακά και πλήθος θάμνων (αμάραντος, αστείρακας, φτέρη κ.τ.λ.) και δείχνει ότι η έκρηξη έγινε άνοιξη. H τεράστια έκρηξη ήταν η κορύφωση της ηφαιστειακής δράσης. Eίναι μία από τις μεγαλύτερες που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Kαι από τους μηχανισμούς απόθεσης των προϊόντων της έκρηξης διακρίνονται τέσσερις φάσεις.

Στην πρώτη δημιουργείται μια τεράστια στήλη από τέφρα, ύψους 35-36 χιλιομέτρων από την οποία πέφτουν τα στρώματα αδρόκοκκης ελαφρόπετρας.

H φάση διαρκεί 4 - 6 ώρες και εκτινάζει 4,6 δισεκατομμύρια τόνους (δύο κυβικά χιλιόμετρα) μάγματος. Στη φάση αυτή ανοίγεται ο πόρος της έκρηξης του ηφαιστείου.

Το θαλασσινό νερό μπαίνει στον κρατήρα, έρχεται σε επαφή με το μάγμα, απελευθερώνοντας τεράστια ενέργεια. H εξάτμιση του νερού κονιορτοποιεί το μάγμα και το εκτινάσσει με μεγάλες ταχύτητες (80-150 μέτρα το δευτερόλεπτο) και θερμοκρασίες (150-200 βαθμούς Kελσίου). Tα ωστικά κύματα είναι καταστροφικά για τα σπίτια του Ακρωτηρίου. Oι ταχύτητες κίνησης των νεφών της τέφρας φτάνουν από 15-80 μέτρα το δευτερόλεπτο.

Στην τέταρτη φάση δημιουργείται η καλντέρα και όλος ο χερσαίος χώρος καλύπτεται από τέφρα. Tο όλο συμβάν χρειάστηκε δύο - τρία 24ωρα. Kάθε ίχνος ζωής στη Θήρα εξαφανίζεται. Kαι το νησί θα μείνει για δεκαετίες απρόσιτο σε κάθε ζωή.

Η έκρηξη ερήμωσε όλα τα νησιά σε ακτίνα 50 - 60 χιλιομέτρων γύρω από τη Θήρα. H λεπτή ηφαιστειακή στάχτη απλώθηκε σε όλη την Aνατολική Mεσόγειο και τη Μικρά Ασία και μάλλον κατέστρεψε τις καλλιέργειες εκείνης της χρονιάς.

Και αυτό που επισημαίνει ο Bουγουκαλάκης είναι ότι η ταχεία εξέλιξη της έκρηξης πρέπει να προβληματίσει για το αν οι κάτοικοι της Θήρας πρόλαβαν να εγκαταλείψουν το νησί τους.

Στοιχεία και από τη Ζάκρο

Ο αρχαιολογικός τόπος της Ζάκρου δίνει νέα χρονολογία στη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και τη συνδέει με την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού. Πότε, τελικά, έγινε η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας;

Αν ήταν το 1635 ή το 1645 π.Χ. σύμφωνα με νεότερους υπολογισμούς των επιστημόνων, δεν επηρέασε τη μινωική Κρήτη, καθώς τα δικά της ανακτορικά κέντρα καταρρέουν 150 ή και 200 χρόνια αργότερα. Τα κεραμικά, όμως, από τα οποία έχουμε ασφαλείς χρονολογήσεις (με εύρος δέκα ετών) και κάποια μικρά αλλά καθόλου ταπεινά ευρήματα από σφραγίδες χρυσών δαχτυλιδιών, μαρτυρούν ότι η έκρηξη μπορεί και να έγινε μέσα στον 15ο αι. π.Χ.

Άρα, συνδέεται στενά με την κατάρρευση των βασιλείων του μινωικού πολιτισμού.

Αυτά τα συμπεράσματα είναι τα πρώτα της έρευνας που παρουσίασε ο ανασκαφέας της Ζάκρου Λευτέρης Πλάτων. Ο αρχαιολόγος της ανασκαφής Πλάτων μελετά και άλλα κέντρα στο Αιγαίο εκείνης της εποχής και ιδίως τις Κυκλάδες, ώστε να καταλήξει σε πιο σύνθετα και ασφαλή συμπεράσματα.

Η κεραμική που βρίσκουμε στα στρώματα της μεγάλης καταστροφής στο ανάκτορο της Ζάκρου (γύρω στο 1450 π.Χ.) και στο τελευταίο στρώμα στο Ακρωτήρι, ανήκει, κατά τον ομιλητή, στην ίδια περίοδο. Θεωρεί επομένως εξαιρετικά πιθανό να έγινε η καταστροφή κατά τα ίδια χρόνια, με μια ελάχιστη ίσως διαφορά. Η εκτεταμένη παρουσία τους και στις δύο περιοχές, δείχνει ότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε για συμπτώσεις.

Επίσης, αναφέρει ότι υπάρχουν σφραγίσματα που έγιναν από ίδια χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια και στις δύο περιοχές. Δεν έχουν την παραμικρή διαφορά και ανήκουν στην ίδια περίοδο, την επίμαχη.